بِلْگِرام ، شهری بسیار قدیمی ( در ایالت اوتارپرادش هاردوار ) در بخش هَردوییِ هند واقع در 27 درجه و 10 دقیقة عرض شمالی و 80 درجه و 2 دقیقة طول شرقی . از این شهر رجال بسیاری برخاسته اند.

به نوشتة ابوالفضل علامی بیشتر اهالی آن باهوش و موسیقی شناس اند. در روزگاران پیشین ، چنانکه کشفیات اخیر نیز ثابت کرده است ، رویگرانی ساکن این شهر بودند که راجپوتهای مهاجم آنان را از شهر مجاور، یعنی قَنّوج ، بیرون رانده بودند. در زمان حکومت مغول ، بلگرام «پَرْگَنَه » ( = ناحیه ) ای در «سَرْکار» قنّوج بود (ج 1، ص 434).

در 409، قاضی محمدیوسف عثمانی مدنی کازرونی ، یکی از سرداران سلطان محمود غزنوی ، در لشکرکشی او به هند، این شهر را فتح کرد. ظاهراً در هرج و مرجی که بر اثر ضعف قدرت حکومت غزنوی در هند روی داد، هندوهای بومی حکام مسلمان را از بلگرام بیرون راندند و شهر را دوباره تصرف کردند. اما در زمان سلطان شمس الدین ایلِتْمِش * سیدمحمد «صاحب الدعوة الصغری »، یکی از اعقاب سیدابوالفرج واسطی ، در 614، در رأس گروه نیرومندی از سپاهیان سلطنتی ، به بلگرام حمله کرد و راجا سری را، که این شهر به نام او سری نگر خوانده شده بود، شکست داد و مسلمانان دگرباره آن را تصرف کردند.

در 948، جنگ شدیدی در این شهر بین لشکریان همایون و شیرشاه سور درگرفت و منجر به شکست کامل همایون شد. در 1002 اکبر فرمانی صادر و فروش علنی شراب و دیگر مسکرات را در آنجا ممنوع کرد.

سادات بلگرام ، که در تمام شئون زندگی بر رقبای خود، یعنی شیخهای عثمانی و فَرْشَوری ، پیشی یافته بودند، در تاریخ به فضل و علم و نویسندگی و شاعری و حسن ادارة امور شهرت یافتند. برجسته ترین آنان عبارت اند از: عبدالواحد بلگرامی مؤلف سَبْع سَنابِل ؛ عبدالجلیل بلگرامی * ؛ فرزند وی محمد متخلص به «شاعر»؛ غلامعلی آزاد؛ امیرحیدر نوة آزاد بلگرامی و مؤلف سوانح اکبری ؛ سیدعلی بلگرامی * ؛ و برادر بزرگترش سیدحسین بلگرامی معروف به عمادالملک ، نخستین مسلمان هندی که به عضویت شورای وزارت هند (1325/1907) درآمد. سیدمرتضی زَبیدی * مؤلف تاج العروس نیز از اهالی بلگرام بود. گفته اند که اورنگ زیب سادات بلگرام را به چوب مسجدالحرام تشبیه کرده که نه فروختنی است و نه سوزاندنی .

هر چند از میان شیوخ بلگرام رجال چندان صاحب نامی برنخاسته اند (به استثنای روح الامین خان عثمانی ، حاکم 22 محل در ایالت پنجاب ، و مدتی در حکومت برهان الملک * نایب الحکومة اَوَدْه ؛ و مرتضی حسین معروف به اللّه یار ثانی مؤلف حدیقة الاقالیم ) منصب قضا در بلگرام همواره در دست شیوخ بلگرام بود. برای اثبات این دعوی بود که غلامحسین فرشوری و دیگر افراد طایفة او به نوشتن آثار خود دست زدند (رجوع کنید به منابع ).

---

منابع :
(1) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، شجرة طیّبه ، نسخة خطی کتابخانة آصفیه ، ج 2، ش 114؛
(2) همو، مآثرالکرام فی تاریخ بلگرام ، ج 1، آگره 1328/1910، ج 2: سروآزاد ، لاهور 1331/1913؛
شیرعلی

(3) افسوس ، آرائش محفل ، کلکته 1808؛
(4) احمدالله بلگرامی ، مسجّلات فی تاریخ القضاة ، نسخة خطی ؛
(5) غلامحسین ثمین فرشوری ، شرائف عثمانی ، نسخة خطی کتابخانة آصفیه ، ش 202؛
(6) سیدمحمد شاعر، تبصرة الناظرین ، نسخة خطی ؛
(7) سید جنید صغروی بلگرامی ، جنیدیّه (دربارة شجرة سادات بلگرام و بارهه )؛
(8) شریف احمد عثمانی ، تکملة شرائف عثمانی ، نسخة خطی ؛
(9) سیدمحمدبن غلام نبی ، نظم اللاّ ´لی فی نسب العلاءالدین العالی ، نسخة خطی ؛
(10) محمد محمود حمد، تنقیح الکلام فی تاریخ البلگرام ، علیگره 1930؛
(11) وصی الحسن ، روضة الکرام شجرة سادات بلگرام ، گور کهپور 1920؛


(12) Abu'l Fad ¤ l ـ Alla ¦ m ¦ â , A ¦ Ý i ¦ n-i Akbar i ¦ , Eng. tr. Blochmann, Delhi 1989;
(13) Imperial Gazetteer of India, VIII, 234-235;
(14) Charles Ambrose Storey, Persian literature: a bio- bibliographical survey, London 1927-, I/2, 1183.

/ بزمی انصاری ( د. اسلام ) /