responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1734

 

بَلَک ، نورالدوله بلک بن بهرام بن اَرتُق ، یکی از نخستین اعضای خاندان ارتقی که بیشتر به عنوان جنگجویی سرسخت شهرت دارد. وی در 489، فرمانده سپاه شهرِ سَروج ، در کرانة فرات وُسطی شد و به صحنة تاریخ گام نهاد. بلک این محل را، سال بعد، در جنگهای صلیبی ، از دست داد و، چون عمویش ایلغازی به فرمان سلطان محمد به حکومت عراق نصب شده بود، بدو پیوست . در سالهای بعد، غالباً بر سر شهرهای کوچکی ، چون عانه و حدیثه ، به منازعات بی حاصل با اعراب یا به دفاع از امنیّت راه بغداد به ایران در برابر حملة کردها و ترکمانان می پرداخت . در 498، که ایلغازی مغضوب شد، وی نیز چون عمویش به دیار بکر، مقرّ اصلی خاندان خود، بازگشت .

در 503، در لشکرکشی به شام ، که سُقمان قطبی امیر اخلاط نیز در آن شرکت داشت ، عمّ خویش را همراهی کرد و در منازعه ای که بین آنان روی داد، به اسارت سقمان درآمد؛ اما دیری نگذشت که با مرگ این امیر آزاد شد و در 507، با استفاده از فرصت مرگ جَبُک سرکردة ترکمان ، ناحیة پالو در کرانة فرات شرقی (مُرادصو) را اشغال کرد. شاهزاده خانم ، مادر طغرل ـ ارسلان پادشاه خردسال سلجوقی مَلَطیه ، که در مقابل مسعود، پادشاه سلجوقی قونیه ، نیاز به حامی و مدافع داشت ، با بلک ازدواج کرد و او را «اتابکِ» شاهزادة جوان کرد. بلک ، که با این وصلت نیرومند شده بود، توانست خَنْزیت را با قرارگاه مهمّ آن ، یعنی قلعة نظامی خَرْتپِرْت (خَرپوت )، به تصرّف درآورد که تا حدود 509 همچنان مقرّ اصلی وی بود. تجاوزاتی که وی به خطّة فرمانروایی مِنگوجِک * در جانب شمال کرد او را به جنگ با این امیر و متحدش ، گَوْرَس ، واداشت که از جانب روم شرقی دوک طرابزون و متّکی به گُمُشتَگین از امرای سلسلة «دانشمندیه » بود. وی در این جنگ همة آنان را منکوب کرد (512) و درّه های کوچکی را که در جانب راست از مرادصو منشعب می شدند تا ناحیة چِمِشْکَزَک و مِزْگَرْد به قلمرو خویش ملحق ساخت . در همین اوان ، طغرل ارسلان ، امیر مورد حمایت او نیز ایالت جهان ، واقع در حدود مَرعَش ، را از چنگ اتباع و رعایای ارمنی دولت فرانکها، که در رُها (اِدِسا ) حکمرانی داشتند، بیرون کشید. در 516/1122، وی به گِرْگِر، در ساحل فرات ، حمله برد و با دستگیری پیاپی و سریع کنت ژوسلین ، پادشاه اِدِسا، و بالدوین دوم پادشاه قدس (اورشلیم )، که به شتاب برای استخلاص وی آمده بود، پیروزی نظامی پرافتخاری به دست آورد. به محض درگذشت ایلغازی ، که فرمانروای حلب شده بود، دسته ای از اهالی این شهر برای ایستادگی در برابر فرانکها، بلک را از بدرالدوله سلیمان ، که خلف متوفی اما نالایق و بی کفایت بود، شایسته تر تشخیص دادند و او را واداشتند که مدّعی تاج و تخت ایلغازی شود. بلک شهر حلب را با حیله و غارتگری اشغال کرد و بی درنگ به متصرّفات صلیبیان فرانک ، در نواحی شرقی نهر عاصی (رود اورنتس ) نیز حمله برد. آنگاه خبر یافت که اسیران فرانکی وی در خَرتپرت با همدستی ارمنیان محلّی سر به شورش برداشته و قلعة نظامی را بار دیگر به تصرّف درآورده اند. پس به شتاب بازگشت و قلعه را بازپس گرفت و، بی هیچ ترحمی ، همة شورشیان را، جز ژوسلین که فرار کرد و بالدوین که به گروگان نگاهش داشت ، از دم تیغ گذراند. آنگاه ، چون ظاهراً شیعیانِ ( اسماعیلی ) حلب در مدت غیبت وی کوشیده بودند تا سلطه و سیادت او را متزلزل سازند، به تنبیه آنان برخاست و رئیس شان ، ابن الخشّاب را تبعید کرد. برای تحکیم قدرت و نفوذ خویش در ولایت حلب ، وی به حاکم تُرکِ مَنْبِج ، که بیش از حد داعیة استقلال داشت ، حمله کرد و وی ژوسلین را به کمک خواند. بلک ژوسلین را شکست داد، اما ضمن محاصره ، بر اثر اصابت تیر، در 518/1124 کشته شد. پس از مرگش ، دیری نپایید که حکومت خرتپرت به دست پسر عمّ وی ، داوود، امیرِ حِصن کَیفا، افتاد که پسر او با دختر و یگانه وارث بلک ازدواج کرد.

بلک تنها به سبب جنگاوریهایش معروف است . مهمترین چیزی که می توان دربارة او افزود این است که برای تعدیل آثار نهب و تخریب خود در سرزمینهای فتح شده ، روستاییان را بزور به آن نواحی می کوچاند. او اساساً سرکرده ای ترکمان بود، اما چنان شخصیّت بارزی داشت که ، در روزهای آخر حیات ، به صورت یکی از نخستین قهرمانان جهاد مسلمانان با صلیبیان درآمد.


منابع :
(1) مآخذ همان منابع تاریخ عمومی سوریه و بین النهرین در دورة مورد بحث است ؛
(2) و بویژه برای عراق ، ابن اثیر؛
(3) برای بین النهرین علیا، همان نویسنده و ابن ازرق (منتشر نشده )؛
(4) برای سوریه ، ابن قلانسی و ابن ابی طیی (در ابن فرات ، منتشر نشده )؛
افزون بر منابع فوق ، مورخان فرنگی جنگهای صلیبی :

(5) The Armenian Matthew of Edessa, ed. trans. Chabot;
(6) Michael the Syrian, ed. trans. Chabot;
(7) Orderic Vitalis, ed. le Prإvost.

در میان آثار جدید رجوع کنید به تاریخهای جنگهای صلیبی ، بویژه ،

(8) C. Cahen, "Diya ¦ r Bakr au temps des premiers Urtuk ¤ ides", JA (1935);
(9) idem, Syrie du Nord ب l'إpoque des Croisades , 1940 (با بررسی منابع ) ;
(10) R. Grousset, Histoire des Croisades et du Royaume franc de Jerusalem , 1934, I;


(11) نیز  رجوع کنید به EI 2 , s.v. "Artuk ¤ ids" (by Cl. Cahen);
(12) and J. Sauvaget, La tombe de l'Artuk ¤ ide Balak , in Ars Islamica , v-2, 1938.

/ کلود کاهن ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1734
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست