responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1726

 

بِلِّفیقی (بَلْفیقی ) ، ابوالبرکات ، محمدبن محمدبن ابراهیم سُلَمی ، فقیه مالکی ، قاضی و از مشاهیر حدیث و ادب و تصوّف اندلس در قرن هشتم هجری . وی ، که به ابن الحاج نیز شهرت دارد، در 680 در خاندانی پرسابقه در علم و دیانت ، در بلفیق ، از توابع المریة اندلس ، متولد شد (ابن جزری ، ج 2، ص 235؛ ابن خطیب ، 1393ـ 1397، ج 2، ص 144؛ ابن فرحون ، ج 2، ص 269). نسل او را به حارثة بن عباس بن مِرداس ، صحابی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم از قبیلة بنی سُلیم ، نسبت می دهند (فرّوخ ، ج 6، ص 498؛ ابن قاضی ، 1973، ج 1، ص 292؛ ابن فرحون ، همانجا؛ مقری ، 1939ـ1942، ج 1، ص 41). جدّ او ابراهیم ، در اندلس و مغرب مشهور به ابن الحاج ، از اولیا و مشایخ صوفیه و صاحب کرامت و قبرش زیارتگاه مردم بود (مقری ، 1388، ج 5، ص 471، 474؛ ابن خطیب ، 1393ـ1397، ج 2، ص 143؛ مراکشی ، ج 3، ص 325ـ326؛ ژیبرت ، ص 383، 385).

بلفیقی تعلیم را در المریه (ابن حجر عسقلانی ، ج 4، ص 155؛ ابن فرحون ، ج 2، ص 270)، و سپس اشبیلیه (فرّوخ ، همانجا) آغاز کرد و سپس به مغرب رفت و در بجایه * محضر ابوعبدالله محمدبن غریون و ابوعلی منصوربن احمدبن عبدالحق مِشدالی را درک کرد (ابن جزری ، همانجا؛ نباهی ، ص 203)؛ آنگاه به مراکش و سپس به سبته رفت (فرّوخ ، همانجا) و پس از آن دوباره به اندلس بازگشت . بلفیقی در دوران زندگی منصب قضا را ابتدا در شهرهای شلش (710)، مربله و اسطبونه به عهده گرفت (نباهی ، ص 204؛ ابن قاضی ،1973، همانجا)، آنگاه در مالقه ساکن شد و از قاضی ابوعبدالله طَنجالی بهرة فراوان برد (نباهی ، ص 203). او بتدریج در تعلیم ، قضا، خطابه ، زهد و خدمت به مردم (نباهی ، همانجا؛ ابن خطیب ، 1393ـ1397، ج 2، ص 144ـ 145؛ فرّوخ ، همانجا؛ ابن قرحون ، همانجا؛ ابن حجرعسقلانی ، ج 4، ص 156؛ ابن خلدون ، 1989، ج 2، ص 538 ـ 539) شهرت یافت . وی از جمله زهّادی بود که کرامات افسانه آمیز صوفیان را انکار می کرد (فرّوخ ، همانجا). مدتی در مسجد جامع المریه منصب تعلیم و چندی نیز منصب قضای بَرْجه ، دَلاّ یه ، بِنِیول و فِنْیانه را داشت (ابن خطیب ، 1393ـ1397، ج 2، ص 145) و در 735 پس از درگذشت ابوعمروبن منظور، به جای او امر قضا و خطابة مالقه را عهده دار شد (ابن حجرعسقلانی ، همانجا؛ نباهی ، ص 204). سپس همین منصب را در 747 در المریه و غرناطه (مراکشی ، ج 3، ص 327؛ ابن خطیب ، 1393ـ1397، ج 2، ص 146ـ147؛ زرکلی ، ج 7، ص 39) به عهده گرفت . در 760 بعد از وفات شیخ ابوالقاسم جانح ، قضاوت سبته (ابن خطیب ، 1400، ص 116) و سپس غرناطه و در همین اثنا منصب مهم سفارت بین ملوک اندلس و مغرب را عهده دار شد. او به پذیرش مسئولیتهای مختلف و مسافرت زیاد معروف بود (نباهی ، همانجا؛ فرّوخ ، همانجا).

بلفیقی در اواخر عمر از تمام مناصب ، جز سمت قضا و خطابة المریه ، کناره گرفت و سرانجام در 773 در همانجا وفات یافت (فرّوخ ، همانجا؛ نباهی ، ص 204ـ 205). تاریخ فوتش را به اختلاف 770 (ابن جزری ، ج 2، ص 236) و 771 (کتانی ، ج 1، ص 153؛ وزیر، ج 2، ص 178؛ مقری ، 1388، ج 5، ص 487) و 774 (ابن حجرعسقلانی ، ج 4، ص 157) آورده اند. مشایخ و اساتید بلفیقی در علوم مختلف متعددند که جز آنچه یاد شد می توان از عمویش ابوالقاسم بن ابراهیم ، ابوعبدالله جَحْدری شاعر، ابوعبدالله بن رُشید محدّث ، ابوعبدالله بن رافع ، ابوزید جزولی ، ابوعبدالله بن فخّار نحوی و ابن بنّای ریاضیدان مراکشی نام برد (مخلوف ، ص 229؛ ابن حجرعسقلانی ، ج 4، ص 155؛ ابن فرحون ، ج 2، ص 271؛ ابن قاضی ، 1973، ج 1، ص 292؛ مقری ، 1939ـ1942، ج 2، ص 356؛ ابن جزری ، ج 2، ص 235ـ 236؛ ژیبرت ، ص 401ـ404).

بلفیقی شاگردان نام آوری داشت که برخی از آنها عبارت اند از: ابن خلدون مورّخ نامدار که در مقدمة تاریخ خود (ج 2، ص 754)، بلفیقی را آگاه از زبان عرب و دارای قریحة شعر خوانده و در تاریخ خود (ج 7، ص 535ـ536) او را از بزرگترین محدّثان و ادیبان و سخنوران ذکر کرده است ؛ ابن خطیب ، مورّخ ، طبیب و ادیب معروف ، که او را به احترام تمام یاد کرده و شیخ و استاد خود نامیده است (1393ـ1397، ج 4، ص 458؛ همو، 1963، ص 127ـ 128)؛ ابوزکریا سرّاج محدّث اندلسی (مراکشی ، ج 3، ص 348؛ کتانی ، همانجا)؛ اسماعیل بن هانی مالکی قاضی دمشق ؛ محمدبن محمد انصاری نحوی و ابوعبدالله یری (ابن جزری ، ج 2، ص 235).

بلفیقی علاوه بر قضا و خطابه و قرائت ، در علوم گوناگونی همچون حدیث و رجال و اصول فقه و ادبیات و منطق نیز سرآمد بود (ابن فرحون ، ج 2، ص 270). تألیفات نفیس و اشعار لطیفی از او به جا مانده و تواناییش در شعر در دیوان بزرگش به نام العَذب والاُجاج مشهور است (نباهی ، ص 204؛ برای نمونة شعر و تفسیر و شرح حدیث او رجوع کنید به مقری ، 1388، ج 5، ص 478ـ487؛ ابن خطیب ، 1393ـ1397، ج 2، ص 150،169؛ همو، 1963، ص 128،134؛ فرّوخ ، ج 6، ص 499، 503؛ ابن قاضی ، 1973، ج 1، ص 291ـ295؛ همو، 1390، ج 1، ص 47ـ49). از دیگر آثار او گزارش کوتاه زندگی ابن بطوطه سیّاح معروف است که بلفیقی نیز در غرناطه با وی ملاقات کرده است . این گزارش را ابن خطیب در الاحاطه (ج 3، ص 273) آورده است .

آثار بلفیقی که اغلب ناتمام مانده ، در سیره و تراجم و تاریخ است . (برای آشنایی با آثاربلفیقی رجوع کنید به ابن فرحون ، ج 2، ص 271ـ 272؛ بغدادی ، ج 6، ستون 165؛زرکلی ، همانجا؛ همچنین مقالة جامع ژیبرت در مجلة اندلس ، ج 28، ص 381ـ 424، که دربارة شخصیت ادبی و تاریخی او بویژه آثار ادبیش نگاشته شده است ).


منابع :
(1) ابن جزری ، غایة النهایة فی طبقات القُرّاء ، چاپ برگشترسر، قاهره ( بی تا. ) ؛
(2) ابن حجر عسقلانی ، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة ، بیروت 1414/1993؛
(3) ابن خطیب ، الاحاطة فی اخبار غرناطة ، چاپ محمد عبدالله عنان ، قاهره 1393ـ1397/1973ـ1977؛
(4) همو، الکتیبة الکامنة فی من لقیناه بالاندلس من شعراء المائة الثامنة ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1963؛
(5) همو، اللمحة البدریّة فی الدولة النصریّة ، بیروت 1400/1980؛
ابن خلدون ، تاریخ ابن خلدون المُسمّی

(6) دیوان المبتدا والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر ، چاپ خلیل شحاده و سهیل زکار، بیروت 1408/ 1988؛
(7) همو، المقدّمة ، تونس 1989؛
(8) ابن فرحون ، الدیباج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب ، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره 1394/1974؛
(9) ابن قاضی ، جذوة الاقتباس فی ذکر من حلّ من الاعلام مدینة فاس ، ج 1، رباط 1973؛
(10) همو، درّة الحجال فی أسماء الرجال (ذیل وفیات الاعیان )، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج 1، قاهره 1390/1970؛
(11) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(12) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1980؛
(13) عمر فرّوخ ، تاریخ الادب العربی ، ج 6، بیروت 1983؛
(14) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی ، فهرس الفهارس والاثبات ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1402/1982، محمدبن محمد مخلوف ، شجرة النور الزکیّة فی طبقات المالکیة ، بیروت 1350؛
(15) عباس بن ابراهیم مراکشی ، الاعلام بمن حلّ مراکش و اغمات من الاعلام ، ج 3، فاس 1355/1937؛
(16) احمدبن محمد مقری ، ازهار الریاض فی اخبار عیاض ، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری ، و عبدالحفیظ شلبی ، قاهره 1939ـ 1942؛
(17) همو، نفح الطیب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1388/ 1968؛
(18) علی بن عبدالله نباهی ، تاریخ قضاة الاندلس ، او، المَرقَبة العُلیا فیمن یستحقُّ القضاء والفُتیا ، چاپ مریم قاسم طویل ، بیروت 1415/1995؛
(19) محمدبن محمد وزیر، الحُلل السُّندسیّة فی الاخبار التونسیّة ، محمد حبیب هیله ، بیروت 1985؛


(20) Soledad Gibert, " A bu-l-Baraka ¦ t A l-Balafiqi Qa ¦ d ¤ i, historiador y poeta", A l-Andalus , XXVIII (1963).

/ محمد دشتی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1726
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست