بلغاری نخجوانی ، صلاح الدین حسن ، از مشایخ صوفیه . اصلاً از نخجوان بود. تاریخ ولادتش معلوم نیست ، ولی از آنجا که وفاتش را در 698 و در 93 سالگی نوشته اند (واعظ کاشفی ، ج 2، ص 368ـ369) باید در 605 به دنیا آمده باشد. پدرش خواجه عمر نام داشت و از اعیان و تجّار بود (همان ، ج 2، ص 368). به گفتة اقبال آشتیانی (ناصرالدین منشی کرمانی ، حواشی اقبال آشتیانی ، ص 123) سی سال و به نوشتة واعظ کاشفی (همانجا) نُه سال در بلغار اقامت داشت و نسبت او به بلغاری نیز به همین سبب بوده است .

بلغاری در 23سالگی به اسارت کفّار دشت قبچاق درآمد و مدت هفت سال در میان ایشان زیست (همانجا). در سی سالگی و ظاهراً در بخارا پس از حالت جذبه ای که به او دست داد وارد طریقت شد. پس از سه سال اقامت در بخارا به کرمان مهاجرت کرد و 27 سال در آنجا به سر برد (همانجا).

در کرمان مریدان بسیاری از کبار و صغار از ارشاد او هدایت یافتند (ناصرالدین منشی کرمانی ، ص 44). در آن زمان قتلغ ترکان در کرمان حکومت می کرد که به گفتة ناصرالدین منشی کرمانی (همانجا) به حسن بلغاری ارادت ورزید. بلغاری در اواخر عمر از کرمان به آذربایجان مهاجرت کرد و پس از یک سال اقامت در مراغه به تبریز رفت و در 22 ربیع الاول 698 در همانجا درگذشت و در مقبرة سرخاب به خاک سپرده شد (واعظ کاشفی ، ج 2، ص 368ـ369).

وی از خدمت مشایخ بسیاری ، که به گفتة خودش تعدادشان به 28 نفرمی رسیده ، بهره مند بوده است . نخست نزد سعدالدین حموی و سپس از شیخ شمس الدین محمد رازی اخذ طریقت کرد. سلسلة طریقت محمد رازی با واسطة شیخ حسین سقاّء به ابوالنجیب سهروردی می پیوندد (همان ، ج 2، ص 368؛ ابن کربلایی ، ج 1، ص 140ـ141). لذا طریقة او طریقة سهروردیه * بوده است . بلغاری در ایام اقامت در بخارا در خدمت خواجه غریب ، از صوفیة بخارا، بود. از دیگر مشایخ او محمد خسروشاهی بوده است (ابن کربلایی ، ج 1، ص 140). از جمله مریدان نامی شیخ حسن ، شیخ عمر باغستانی * بوده است (واعظ کاشانی ، همانجا). ابن کربلائی در شرح مقامات و احوال شیخ حسن ، نکاتی از کتاب مقامات او نقل کرده است (ج 1، ص 59، 494).

---

منابع :
(1) ابن کربلائی ، روضات الجنان و جنات الجنان ، چاپ جعفر سلطان القرائی ، تهران 1344 ش ؛
(2) ناصرالدین منشی کرمانی ، سمط العلی للحضرة العلیا ، چاپ عباس اقبال آشتیانی ، تهران 1362 ش ؛
(3) علی بن حسین واعظ کاشفی ، رشحات عین الحیات ، چاپ علی اصغر معینیان ، تهران 1356 ش .

/ د. ج . اسلام /