بلدیّه (2) ، عنوان کلّی چند نشریة متعلق به بلدیه (شهرداری ). تعدادی از این نشریه ها، پیش از تأسیس بلدیه نیز منتشر می شدند که مهمترین هدفشان نشر مطالبی دربارة ضرورت ایجاد این سازمان بود. بعدها این نشریات در شهرهایی منتشر می شد که سازمان بلدیه داشتند. این نشریه ها به ترتیب زمان انتشار عبارت اند از:

1) بلدیه (تهران ). در 9 صفر 1325 انتشار یافت . صاحب امتیاز و مدیر این روزنامه مرتضی موسوی و میرزا ابوالقاسم همدانی ( بلدیه ،1325، ش 1، ص 1) و، از شمارة هفده به بعد، میرزا ابوالقاسم همدانی بود (صدر هاشمی ، ج 2، ص 19). ادارة مرکزی آن در سرای حاجی سقاباشی بود ( بلدیه ، 1325، همانجا) و در چاپخانة شرقی چاپ می شد (صدر هاشمی ، ج 2، ص 18). بلدیه ، ابتدا هفتگی ( بلدیه ، 1325، همانجا) در هشت صفحه با چاپ سربی و به قطع وزیری منتشر می شد؛ اما از شمارة هشتم به بعد با حجمی کمتر و هفته ای دو بار به چاپ می رسید (صدر هاشمی ، همانجا). این نشریه پیش از تأسیس سازمان بلدیه انتشار یافت و در سرلوحة آن این جمله درج شده بود: «جریده ای است مطلق و آزاد» ( بلدیه ، 1325، همانجا).

بلدیة تهران حاوی اخبار داخله ، خارجه ، شهری و مکتوب و اعلان بود (صدر هاشمی ، همانجا) و در آن «قوانین بلدی ، علمی ، ادبی و کلیة فواید و مصالح دولتی و سیاسی و تجاری » درج می شد ( بلدیه ، 1325، همانجا). بهای اشتراک سالیانة آن در تهران هجده قران ، سایر بلاد 23 قران ، قفقاز روسیه شش منات ، هندوستان نُه روپیه ، عثمانی و مصر سه مجیدی ، و فرنگستان سیزده فرانک بود که پس از سه ماه دریافت می شد (همانجا). شماره هایی از این نشریه در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران موجود است .

2) قاسم الاخبار . در 1325 به مدیریت میرزا ابوالقاسم خان همدانی چاپ و منتشر شد. بیشتر مطالب آن سیاسی بود، اما مقالاتی نیز در طرفداری از تأسیس بلدیه داشت . این نشریه در شمار نشریات بلدیة تهران نبود (براون ، ج 3، ص 30؛ صدر هاشمی ، ج 4، ص 96؛ قس ایرانیکا ، ذیل «بلدیه » که آن را جزو نشریه های بلدیة تهران می داند) و در یک ورق به خط تعلیق درشت و زمخت با چاپ سنگی در ابعاد 34 7 * 12 12 اینچ چاپ می شد (براون ، همانجا)؛ وجه اشتراک سالانة آن در تهران هشت قران ، داخله دوازده قران ، و تک شماره صد دینار بود ( قاسم الاخبار ، ش 4، ص 1). شماره هایی از این نشریه در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران موجود است .

3) بلدیة اصفهان . از ذیحجة 1325 به مدیریت میرزا عباس خان چهارمحالی ، متخلص به شیدا، در اصفهان و به صورت دوهفتگی در چهار صفحه با چاپ سنگی و به قطع وزیری در چاپخانة فرهنگ چاپ می شد (براون ، ج 2، ص 265؛ صدر هاشمی ، ج 2،ص 20). خط آن نسخ و کاتب آن عبدالله بود (صدر هاشمی ، همانجا). شمارة اول آن حاوی مقاله هایی به طرفداری از مشروطه بود و از شمارة دوم به بعد، مذاکرات انجمن بلدیه در آن چاپ می شد (همان ، ج 2، ص 21ـ22).

4) انجمن بلدیه . در رمضان 1325 به مدیریت میرزا نورالدین مجلسی منتشر شد. دو شماره اول آن به نام «فرج بعد از شدت » بود. از شمارة سوم به مناسبت تأسیس انجمن بلدیه در اصفهان و چاپ مذاکرات این انجمن در این نشریه ، نام انجمن بلدیه نیز در کنار فرج بعد از شدت قرار گرفت ، و از شمارة ششم فقط به نام «انجمن بلدیه » منتشر می شد (صدر هاشمی ، ج 4، ص 62). این نشریه ، جز مذاکرات انجمن بلدیه ، «کلیة مطالب نافعه به حال عامة خلق » را نیز به چاپ می رساند. انجمن بلدیه به صورت هفتگی در چهار صفحه به خط نستعلیق و با چاپ سنگی ، به قطع وزیری بزرگ ، در چاپخانة فرهنگ چاپ و منتشر می شد. وجه اشتراک سالیانة آن در اصفهان دوازده قران ، سایر بلاد پانزده قران ، هندوستان و افغانستان چهار روپیه ، اروپا و عثمانی و مصر هشت فرانک (همان ، ج 4، ص 62ـ63) و مدت نشر آن پنج ماه بود (براون ، ج 2، ص 235).

5) شورای بلدی . در 1325 به صورت هفتگی در تهران منتشر می شد (براون ، ج 2 ص 481؛ نیز رجوع کنید به ایرانیکا ، همانجا).

6) بلدیه (تبریز). در 1327 به مدیریت احمد میرزا در تبریز منتشر می شد. این نشریه نیز مذاکرات انجمن بلدی را منتشر می کرد و از طرف بلدیه اداره می شد (براون ، ج 2، ص 264؛ صدر هاشمی ، ج 2، ص 19).

7) بلدالامین . در اوایل 1328، به مدیریت میرزامحمد صادق ، از سوی بلدیة مشهد منتشر می شد. این نشریه به صورت هفتگی در چهار صفحه خط نسخ درشت ، با چاپ سنگی و به قطع 5ر7*13 ( سانتیمتر ) انتشار می یافت . وجه اشتراک سالیانة آن در مشهد یک تومان ، داخله دوازده قران و خارجه پانزده قران بود. در جمادی الا´خرة 1328 نشر آن متوقف شد (براون ، ج 2، ص 261).

8) بلدیه (رشت ). در 1337 به مدیریت نادر میرزا در رشت منتشر می شد (صدر هاشمی ، ج 2، ص 20).

9) بلدیه (تهران ). در 1300 ش به مدیریت عباس خلیلی ازسوی بلدیة نوبنیاد به صورت هفتگی منتشر می شد ( بلدیه ، 1306 ش ، ش 1، ص 1 و 2). در 1302 ش ، مدیریت آن به میرزا ابوالحسن خان معدنچی (صدر هاشمی ، همانجا) و در 1306 ش به مهدی مافی ( بلدیه ، 1306 ش ، ش 3، ص 1؛ صدر هاشمی ، همانجا) محوّل شد و تا 1310 ش دوازده شماره از آن انتشار یافت (صدرهاشمی ، همانجا). این نشریه حاوی مقالات اجتماعی ، تاریخی ، فنی و اطلاعات رسمی دربارة بلدیة تهران و فعالیتهای آن و اخبار شهر بود ( بلدیه ، 1306 ش ، ش 2، صفحات متعدد). وجه اشتراک سالیانة آن در تهران دوازده ، داخله چهارده ، و خارجه بیست قران بود (همانجا).

10) بلدیة اصفهان . در 1309 ش در اصفهان منتشر می شد. مؤسس آن سرهنگ حبیب الله خان رئیس شهربانی ، کفیل شهرداری و هنرمند اصفهانی ؛ و مدیرمسئول و نویسندة آن محمد علی مُکْرِم بود (صدر هاشمی ، ج 2، ص 22ـ23)، اما از شمارة دوم ، مؤسس آن میرزا حسین خان جلائی معرفی شد. مجله حاوی اخبار انجمن بلدی و مذاکرات انجمن شهرداری ، مقالات اجتماعی ، تاریخی و فنی بود. وجه اشتراک سالیانة آن در اصفهان دوازده ، داخله پانزده و خارجه بیست قران بود (همان ، ج 2، ص 23).

11) بلدیة هرات . از حوت (اسفند) 1311 ش منتشر می شد. سر دبیر آن ، ابتدا میرزا عبدالله احراری و سپس صفرعلی امینی بود. این نشریه در 28 صفحه و به قطع 17*22 انتشار می یافت و حاوی مقالاتی دربارة تاریخ ، پزشکی و بهداشت عمومی بود. بهای اشتراک سالیانة آن در هرات شش افغانی ، نقاط دیگر افغانستان هفت افغانی ، و خارج از کشور هفت شیلینگ بود ( ایرانیکا ، همانجا).

---

منابع :
(1) ادوارد گرانویل براون ، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت ، ج 1،2، ترجمة محمد عباسی ، تهران ( تاریخ مقدمه 1335ـ1337 ش ) ، ج 3، تألیف ادوارد براون و محمدعلی تربیت ، ترجمة رضا صالح زاده ، تهران 1341 ش ؛
(2) ( روزنامة ) بلدیه (تهران )، سال 1، ش 1، 1325؛
(3) ( مجلة ) بلدیه (تهران )، سال 6، ش 1ـ3 (1306 ش )؛
(4) محمد صدرهاشمی ، تاریخ جراید و مجلات ایران ، اصفهان 1363ـ 1364ش ؛




(5) قاسم الاخبار ، ش 4 (1325)؛


(6) Encyclopaedia Iranica, s.v. "Balad ¦ â ya" (by N. Parv ¦ â n).

/ منیژه ربیعی /