بَلْتِسْتان ، منطقه ای در کشمیر آزاد که در متون اسلامی به تبت خُرد معروف است . بلتستان سرزمینی کوهستانی است که شماری از بلندترین قلل جهان در آن واقع شده است . گادوین اوستن (ک 2)، مرتفعترین قلة کوههای قراقروم و بلندترین قلعة جهان پس از اورست ، به ارتفاع 611 ، 8 متر (فتح در 1332 ش / 1953) و گاشر بروم ، به ارتفاع 149 ، 8متر (فتح در 1337 ش / 1958) از آن جمله اند. رود سند و شیوک منطقه را آبیاری می کنند. سکردو ، شهر عمدة آن و مرکز اداری منطقه و مرکز بازرگانی چادرنشینان است . این شهر در1330 ش /1951 نیروی برق مجهز شده است و دارای فرودگاه ، بیمارستان پیشرفته ، مدرسه و بازار است ( د.اسلام ، چاپ دوم ؛ بریتانیکا ؛ آمریکانا ، ذیل مادّه ).

حدود 000 ، 170 بلتی در این منطقه زندگی می کنند. زبان بلتیها ترکیبی از لدّاخی و تبتی است و از زمانی که مسلمان شده اند، واژه های فارسی و عربی و اردو، بویژه در حوزة دین ، جایگزین کلمات تبتی شده است که از نفوذ اسلام حکایت می کند. بلتیها تا پیش از 802، بودایی بودند و تقریباً در همین زمان ، مرشدان صوفی آنان را به دین اسلام درآوردند. بنا به روایات محلی ، براثر سفرهای سیدعلی همدانی (714ـ876) بود که اسلام به بلتستان راه یافت . هیچ سند تاریخی از سفر او در دست نیست ، اما تعالیم وی ، به طور مستقیم یا به کوشش مریدانش ، بخوبی نفوذ پیدا کرد. برخی از قدیمترین مساجد در بلتستان ، خانقاههای چوبی است که از روی طرح منحصر به فرد مسجد معروف شاه همدان در سرینگر ساخته شده است . طریقة نوربخشیه که سیدمحمد نوربخش (متوفی 869)، مؤسس آن بود، از کشمیر به بلتستان آورده شد. صوفیان نوربخشیه هنوز در شرق بلتستان حضور دارند. سایر بلتیها، بویژه در ناحیة سکردو، عمدتاً شیعه اند. میرشمس الدین عراقی ، که در کشمیر در لفافة تعلیم نوربخشیه به تبلیغ شیعه می پرداخت ، مذهب شیعه را از کشمیر به بلتستان آورد. هونزه ها، همسایگان بلتیها، از پیروان آقاخان اند. هرچند بلتیها بیش از پانصدسال است که مسلمان شده اند، خاستگاه تبتی فرهنگ آنان هنوز در زبان ، کشاورزی و سنتهای عامیانة آنها دیده می شود (پَت اِمرسون و ریچارد امرسون ، ج 1، ص 86 ـ 88).

دربارة خاستگاه مردم بلتی و نام بلتستان حدسیاتی چند وجود دارد. در زبان بلتی واژة بلتی به آغلهایی اطلاق می شود که برای نگهداری حیوانات در زیرزمین ساخته می شود. وجود این آغلها که تعداد محدودی از حیوانات را در خود جای می دهد، روشن می سازد که ساکنان اولیة این منطقه کشاورزان یکجانشین بوده اند (همان ، ج 1، ص 87).

فرمانروایان قدیمی بلتستان ، به «راجا» یا «گیال پو» ملقب بودند. علی شریف خان در قرن دهم / شانزدهم از مشهورترین آنهاست که دژی در سکردو بنا کرد. لشکرکشیهای او به نواحی مجاور هنوز مایة اصلی بسیاری از ترانه های عامیانه است . در اوایل قرن یازدهم / هفدهم ، گیال پوی دیگری ، به نام علی میر، حاکم سکردو، به موطن بلتیها تاخت و آن را فتح کرد. در 1256، احمدشاه ، آخرین گیال پو، در برابر سردارِ دوگرا، زوراور سینگ ، استقلال خود را از دست داد. در آن هنگام ، کشمیر زیر لوای گلاب سینگ بود و بلتستان نیز به آن ملحق شد. در 1263، به موجب قرارداد امرِتسِر تحت نظر وزارت لداخ قرار گرفت و بدین سان به سلطة انگلیس درآمد ( د.اسلام ، چاپ دوم ، همانجا). در 1326 ش /1947. مهاراجة ایالت جامو و کشمیر، الحاق این سرزمین را به هند اعلام کرد. این تصمیم به درگیری و جنگ میان هند و پاکستان انجامید و حکومت کشمیر آزاد با پشتیبانی پاکستان در کشمیر تشکیل شد (فرزین نیا، ص 186ـ 187). مردم بلتستان نیز از دولت پاکستان خواستند که نظارت بر این ناحیه را به دست گیرد ( د.اسلام ، چاپ دوم ، همانجا). در 1327 ش /1948، براساس قرارداد آتش بس بین دوکشور، کشمیر آزاد در تصرف پاکستان باقی ماند. خط آتش بس ، بلتستان را در کشمیر آزاد قرار داد و امروزه بلتستان فقط ناحیه ای اداری در کشمیر آزاد است که تحت نظارت وزارت کشور پاکستان اداره می شود ( > دایرة المعارف ورلد بوک < ، ذیل «جامو و کشمیر»؛ پت امرسون و ریچارد امرسون ج 1، ص 86؛ فرزین نیا، ص 147، 187).

پیش از جداشدن بلتستان از جامو و کشمیر، بازرگانی و سفر میان بلتستان ، لداخ و سرینگر پیوسته انجام می گرفت . مردم بلتستان برای کار به نقاط دور مانند سیملا و حتی کلکته می رفتند. از زمان تقسیم ایالت جامو و کشمیر در 1326 ش / 1947، بلتستان منزوی تر شد؛ زیرا خط آتش بس که همیشه محل درگیری بود، مرز جنوب شرقی بلتستان را تشکیل می داد و مدت چهارده سال سراسر ناحیه به روی مسافران خارجی بسته شد. در 1353 ش /1974 که این محدودیت کاهش یافت ، کوهنوردان غربی به منطقه سرازیر شدند و پس از سالها برای نخستین بار بلتیها در مقابل باربری برای کوهنوردان دستمزد نقدی دریافت کردند (پت امرسون و ریچارد امرسون ، ج 1، ص 90).

بلتستان امروزه تا اندازه ای پیشرفت کرده است . تقریباً در سراسر آن راههایی احداث شده است ، سکردو با راولپندی ارتباط هوایی دارد و خدمات پستی و هوایی بین بلتستان و پاکستان برقرار است . بهبود خدمات فرهنگی و بهداشتی و سایر تسهیلات ، سطح زندگی مردم را رشد داده و مبالغ هنگفتی برای توسعة اقتصادی (بویژه راهسازی ) این ناحیه اختصاص یافته است ( د.اسلام ، چاپ دوم ، همانجا).

مردم بلتسان شیفتة ایران وانقلاب اسلامی ایران اند و برگزاری عید نوروز در این ناحیه از تأثیر فرهنگ ایرانی در بلتستان حکایت دارد (محمدی ، ص 32ـ33).

---

منابع :
(1) زیبا فرزین نیا، پاکستان ، تهران : دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، 1376 ش ؛
(2) محمدکاظم محمدی ، سیمای پاکستان : یادداشتهای سفر، تهران 1368 ش ؛


(3) Pat Emerson and Richard M. Emerson, "Baltis", in Muslim pepoles: a world ethnographic survey, ed. Richard V. Weekes, Westport, Connecticut 1984;
(4) The Encyclopedia Americana, Danbury 1984, s.v. "Baltistan";
(5) EI 2 , s.v. "Baltistan" (by A. S. Bazmee Ansari);
(6) The New Encyclopaedia Britannica , Chicago 1985, Micropaedia, s.v."Baltista ¦ n";
(7) The World book encyclopedia . London 1995, s.v." Jammu and Kashmir".

/ سپیده معتمدی /