بَکُوْن ، تلّ ، محَلی در 5ر2 کیلومتری جنوب غربی تخت جمشید در ارتفاع 1750متری از سطح دریا. احتمالاً در گذشته «تلّبَغان »، به معنای تپة خدایان ، نامیده می شده است (برگ ، ص 43، پانویس 2). این محل از دو محوطة پیش از تاریخ ، به نامهای بکون الف و ب ، تشکیل شده است .

در 1307 و 1322 ش ، هرتسفلد، استاد باستان شناسی دانشگاه برلین ، در این محل کاوشهای باستان شناختی

انجام داد. در 1311 و 1316 ش ، لانگزدورف و مَک کاون ، باستان شناسان امریکایی از موسسة شرق شناسی دانشگاه شیکاگو، و در 1335 ش یک گروه ژاپنی به سرپرستی اگمی و مسودا کاوشهای دیگری برروی این دو تپه انجام دادند.

کار حفاری گروه امریکایی که در محوطه ای به وسعت 1200 مترمربع صورت پذیرفت ، چهار لایة مسکونی را در این محل مشخص کرد که شامل خانه های چهار ضلعی با دیوارهای مشترک و تعدادی انبار حفظ و نگهداری مواد غذایی و خمره های بزرگ بود (علیزاده ، ص 28). ظروف سفالی ، پیکره های گلی انسان و حیوان در اندازه های مختلف ، ادوات ساخته شده از سنگ چخماق و سنگ اُبْسیدیَن ( = شیشة آتشفشانی ) مته های سنگی و سرگرزهای سنگی عمدة آثار به دست آمده از این محل را تشکیل می دهند.

نتایج حاصل از کاوشهای گروه امریکایی نشان می دهد که پایینترین لایة تمدّنی در تپة الف متعلّق به اواخر

دورة نوسنگی است . سفالهای به دست آمده از این لایه دارای رنگ زرد مایل به قهوه ای و از نوع نسبتاً خشن و بدون نقش است (برگ ، ص 40). از این لایه آثار معماری چندانی به دست نیامده است (اورانش ، ص 102). در بخش صنایع سنگی ، تیغه های سنگیِ به کار رفته در ساخت انواع ادوات ، و در بخش صنایع استخوانی عناصری با کارکرد درفش و کاردک به دست آمده است . از این لایه ، بقایای استخوان حیوانات اهلی مانند گاو، بز و سگ به دست آمده ، ولی به نظر می رسد که در آن زمان شکار حیواناتی نظیر آهو، گوزن و مرال نیز صورت می گرفته است (همانجا).

لایة بالایی (6100ـ5700 ق م ) دنبالة لایة قبلی است ، تنها با یک تفاوت که آن هم ظهور نمونه های مختلف سفال منقوش خشن ، با نقوشی به رنگهای تیره بر زمینة روشن است . سفالهای به دست آمده از تپة ب بَکون از نوع ظریفتری است که غالباً چرخ سازند. برگ (ص 40ـ41)، نقوش سفالهای به دست آمده از این محل را به چهار دسته تقسیم کرده است : نقوش گیاهی ، نقوش جانوری ، نقوش انسانی در حالات مختلف و به صورت تجریدی ، و نقوش هندسی . به نظر یون (ص 223ـ 227)، سفالهای تلّبکون با سفالهای شوش I همعصر است ، که در چند محل باستانی دیگر منطقة فارس نیز یافت شده اند و به اواخر هزارة پنجم و اوایل هزارة چهارم پیش از میلاد

تعلق دارند.

از جمله آثار بسیار جالب و مهم کشف شده از این تپه تعداد قابل ملاحظه ای گلِ ممهور (حدود 140 عدد) همراه با تعدادی قطعات گِلی با اثر پارچه و حصیر که از داخل ساختمانها به دست آمده ، شایان ذکر است .

مجموع ادوات سنگی به دست آمده از این محل 1350 عدد است که در بین آنها تعدادی سنگ مادر و تعداد محدودی تراشه و همچنین تیغه های سنگی به چشم می خورد. تعداد قابل توجهی ادوات سنگی پرداخت شده نیز از جمله دست افزارهای دیگرِ یافت شده در این تپه است . این گروه از ادوات از تیغه ساخته شده اند و بر روی سرتاسر هر دو لبة آنها آثار پرداخت دیده می شود (لانگزدورف و مک کاون ، ص 79). در بین این آثار پیکان و سرنیزه به چشم نمی خورد. جنس بیشتر این ادوات از سنگ آتش زنه ، و جنس تعدادی از آنها از سنگ ابسیدین است که فقط به صورت تیغه های بسیار کوچک دیده می شوند. میانگین اندازة نمونه های اخیر 3ر0*1*5ر4 سانتیمتر است (همان ، ص 80).

بکون ب معرّف سومین مرحلة سکونت انسان (4500ـ 4100 ق م ) در منطقه ، بعد از محلهای باستانی جاری «ب » و تپة موشکی (70  6224 و 81  5990 و C 14)، است (اورانش ، همانجا).

---

منابع :
(1) لوئی وان دن برگ ، باستان شناسی ایران باستان ، با مقدمة رمن گیرشمن ، ترجمة عیسی بهنام ، تهران 1348ش ؛
(2) عباس علیزاده ، «پیچیدگی ساختار اجتماعی ـ اقتصادی و فن مدیریت تجاری در یک جامعة پیش از تاریخ »، مجلة باستان شناسی و تاریخ ، سال 7، ش 1 و 2 (اسفند 1372)؛


O. Auranche, Dictionnaire de la prإhistoire sous la direction de Andrإ Leroi-Gourhan , Paris 1988;
N. Egami and S. Masuda, Marv Dasht I:The excavation at Tall-i- Bakun, 1956 , Tokyo 1962;
A. Langsdorff and D.E. Mc Cown, Tall-i-Bakun, A , Chicago 1932;
M. Yon, Dictionnaire illustre multilingue de la cإramique du Proche Orient ancien , Lyon 1981.

/ جلال الدین رفیع فر/