responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1561

 

بَقط ، (لاتینی: پکتم ، یونانی: پختن) ، اصطلاحی در جهان یونانی مآب که به پیمانهای ناظر به تعهدات دو جانبه و نیز پرداختهای وابسته به آن اطلاق می شد. عربها این اصطلاح را برای نامیدن خراجی به کار می بردند که کشور مسیحی نوبه * می پرداخت . این کشور به جهت وضع خاص جغرافیایی و روحیة جنگجویی سکنه اش ، در برابر نخستین فتوحات مسلمانان پایداری کرد. پس از جنگی سخت ، به سرکردگی عمروبن عاص (20یا21)، که به بازگشت اجباری قوای عمرو انجامید، جانشین وی ، عبدالّله بن سَعدبن اَبی سَرح ، عامل عثمان در مصر، پیمانی دو جانبه ، متفاوت با معاهدات «صلح » که در فقه شناخته شده است ، با نوبه بست (سال 31). طرفینِ معاهده توافق کردند که از کشورهای یکدیگر آزادانه عبورکنند، اما حق سکونت در مملکت طرف معاهده را نداشته باشند. مردم نوبه نیز تعهد کردند که مهاجران فراری و بندگان و اهل ذمّه ای را که مالیات سرانه می پرداختند، باز گردانندو علاوه بر این مخارج نگهداری مسجدی را که قرار بود در

دُنقُلَه ( (دُمقُلَه رجوع کنید به ابن عبدالحَکَم ، ص 188؛ یاقوت حموی ،ذیل «دمقله ») ) ساخته شود بپردازند؛ همچنین سالانه 360 بنده ، که دست کم در ابتدای کار از اسیران جنگی خودِ آنان بودند، تحویل دهند. و رفته رفته ، رسم بر این شد که چهل بندة دیگرنیز به کارگزاران عرب ، که مأمور نظارت بر حسن اجرای مواد معاهده بودند، تسلیم کنند. مسلمانان نیز متقابلاً ملزم شدندکه در برابر، به آنها گندم و دیگر غلات ، و منسوجات بدهند. فقهای دورة بعد نتوانستند مواد این پیمان را با نظام فقهی اسلام منطبق سازند؛ و چنانکه از بیانِ ابن عبدالحکم (ص 189) مستفاد می شود، سنّتی ـ یا دست کم تعبیری از سنّتی موجود ـ مطرح شد که ، منشأ سهم مسلمانان ، ( تعهّد نوبیها به ) تحویل چهل بنده پس از مبادلة آنها با شراب ( در نوشتة ابن عبدالحکم : گندم و اسب ) و سایر کالاها بود. این وضع سیاسی را «هُدنَه » (قرارداد متارکه ) نیز خوانده اند. مالک بن اَنس آن را صلح شرعی دانسته است ؛ اما اکثر فقهای دیگر می دانستند که این معاهده تنها پیمان عدم تجاوز بوده و مسلمانان مکلّف نبوده اند از کشور نوبه در برابر کشور دیگری دفاع کنند. این عهدنامه را حکمرانان بعدی تأیید کردند و طبری در این مورد خصوصاًز عمرِ دوم یاد می کند (سلسلة اول ، ص 2593). بعدها، شاید به سبب نبودن اسیران جنگی ، مردم نوبه نتوانستند تعهدات خود را به موقع انجام دهند و در نتیجه ناگزیر شدند این کمبود را با جایگزین کردن هموطنان خویش جبران کنند. حیوانات مخصوص باغ وحش و برای آزمایشهای طبی که بعدها در سهمیة مقرر منظور شده شاید برای رفع این کمبودهابوده است . در روزگار مهدی و معتصم ، تعدیلهایی مشاهده می شود. در عهد معتصم ، که نوبه در صدد نقض پیمان برآمد، معلوم شد که خراج مردم نوبه از آنچه مسلمانها می پردازند

کمتر است . عجز حکّام مسلمان از قدرتنمایی برای تغییر قاطع این وضع از آنجا آشکار می شود که طریق مسالمت در پیش گرفتند و به مردم نوبه اجازه دادند سهمیة مقرر را تنها هر سه سال یک بار تسلیم کنند، ولی با تقاضای برچیدن پادگان اَلقَصر در خاک نوبه ، که در آنجا سهمیه ها مبادله می شد، موافقت نشد. از زمان بَیبَرس بُندُقداری (674) نوبه قطعاً تحت انقیاد درآمد و بخشی از آن به طور کامل تابع حکومت مسلمین شد، هر چند که امرای کوچک محلی کمابیش استقلال خود را حفظ کردند. از آن پس ، اسلامی شدن نوبه بسرعت ادامه یافت و بی شک اصطلاح بَقط ، که با تغییر اوضاع و احوال مفهوم خود را از دست داده بود، متروک شد.


منابع :
(1) ابن عبدالحکم ، فتوح مصر و اخبارها ، قاهره 1411/1991؛
(2) احمدبن یحیی بلاذری ، فتوح البلدان ، چاپ دخویه ، لیدن 1866، ص 236 به بعد؛
(3) محمدبن جریر طبری ، تاریخ الرسل والملوک ، چاپ دخویه ... ( و دیگران ) ، لیدن 1879ـ1901؛
(4) احمدبن علی مقریزی ، الخطط ، بولاق 1270، ج 1، ص 199 و بعد، قاهره 1324، ج 1، ص 322 به بعد؛
(5) ( یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965 ) ؛


C. H. Becker, Zeitschrift fدr Assyriologie, XXII, 141 ff.;
August Friedrich von Pauly, Paulys Real-Encyclopجdie der classischen Altertumswissenschaft, ed. G. Wissowa, W. Kroll, and K. Mittelhaus, Stuttgart 1894-1970, Munich 1973-1974, s.v. "Pactum";
E. M. Quatremةre, Mإmoires gإographiques ET historiques sur l’ـgypte,  , 42 ff.

/ ف . لوکه گارد ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1561
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست