responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1537

 

بُغیَةُ الطَلَب (یا بغیة الطلب فی تاریخ الحلب ) کتابی در جغرافیا وتاریخ حلب ، نوشتة کمال الدّین عمربن احمدبن ابی جرادَة حلبی مشهور به ابن عَدیم (588 ـ 660)، فقیه ، قاضی ، مورخ ، ادیب ، شاعر، خطاط ، حافظ قرآن و سیاستمدار. بغیة الطلب کتاب جامع و دقیقی در جغرافیا و تاریخ حلب است که اطلاعات مهمی نیز دربارة شام ، مصر و عراق دارد.

این کتاب نمونة خوبی در شیوة جغرافیانویسی و تاریخ نگاری اسلامی است که با استناد به روایات شفاهی و مآخذی که تا زمان مؤلف در دسترس بوده ، نوشته شده است . همچنین اطلاعات منحصری دربارة سرزمینهای خلافت به دست می دهد که در کتابهای دیگر وجود ندارد. و به واسطة این کتاب از

تاراج مغول ، حملة صلیبیها و حوادث طبیعی مصون مانده است .

جلد اول ، جغرافیای حلب است مشتمل بر شرحی دربارة جغرافیای تاریخی این منطقه ، پیش از اسلام و بعد از آن (ابن عدیم ، چاپ سزگین ، ج 1، ص 2ـ9)؛ مؤلف به نظریات جغرافی نویسان پیشین ، نظیر جیهانی ، دربارة مناطق غربی قلمرو اسلام اشاره می کند (همان ، ج 1، ص 10ـ24) و آنگاه با ذکرنام دریاچه ها، توضیحاتی دربارة آنها می دهد (همان ، ج 1، ص 24) و سپس به توضیح دربارة رودخانه های منطقة حلب می پردازد (همان ، ج 1، ص 362ـ392) و پس از آن با ذکر نام کوهها، وقایع تاریخی مربوط به هریک را شرح می دهد (همان ، ج 1، ص 25ـ54).

ابن عدیم در این جلد، حلب را جزو اقلیم چهارم از اقالیم سبعه شمرده ، و با استناد به آثار بطلمیوس ، طول و عرض جغرافیایی آن را مشخص کرده است (همان ، ج 1، ص 54 به بعد). همچنین به شرح آب و هوای منطقه ، با توجه به روایات تاریخی از زمان اسکندر به بعد پرداخته است (همان ، ج 1، ص 62ـ65)؛ پس از آن معادن و سنگهای منطقه را، با استناد به محققان پیشین ، توضیح داده است (همان ، ج 1، ص 65ـ70). بابهای بعدی کتاب ، دربارة مزارات ، قبور انبیا و اولیا، مقام ابراهیم (همان ، ج 1، ص 71ـ83)، عجایب و غرایب حلب ، مکانهای خاص و طلسمات این منطقه است (همان ، ج 1، ص 83 ـ 89). در این مجلد، بابی در فضایل حلب هست که مؤلف در آن ، با نقل روایاتی از نبی اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به ستایش این منطقه پرداخته (همان ، ج 1، ص 90ـ92) و سپس حلب را در دورة فتوح شرح داده است . باب دیگر دربارة بناها، حصارها، بیمارستانها، مدارس و... از ابتدا تا زمان ابن عدیم است ، چه آنها که ویران شده و چه آنها که باقی مانده بوده است (همان ، ج 1، ص 99ـ119). در انتهای این جلد، مؤلف با ذکر نام شهرهای این منطقه ، نظیر قِنسرین (همان ، ج 1، ص 119ـ127)، انطاکیه (همان ، ج 1، ص 128ـ159)، حماة (همان ، ج 1، ص 185ـ186)، طرسوس (همان ، ج 1، ص 206ـ247) و شام (همان ، ج 1، ص 340ـ360) به توضیح مفصل دربارة آنها پرداخته ، از جمله ضبط صحیح نام شهرها، آب و هوا، مردم شناسی ، تجارت ، صناعت ، تاریخ حکام و سلاطین رومی و مسیحی و اسلامی ، تاریخ شهرها و نام فضلا، شعرا و علما را آورده است .

از جلد دوم تا پایان کتاب ، شرح مفصلی است دربارة مشاهیر و رجالی که در این منطقه بوده اند، و ذیل نام مشاهیر، تاریخ منطقة حلب بتفصیل آمده است . در این مجلدات ، اعلام به ترتیب حروف الفبا مرتب شده اند.

ابن عدیم پس از شرح اصل و نسب مشاهیر، به توضیح مفصل دربارة وقایع زندگی آنها می پردازد و از بناهایی

سخن می گوید که ایشان بانیان آنها بوده اند. (همان ، ج 2به بعد) او با شرح مستند وقایع و زمان دقیق آن ، بر ارزش کتاب خود افزوده است . شرح رجال او دور از تعصبات قومی و اعتقادی است . مؤلف ، امارت حجاج بن یوسف را به همان صورت شرح می دهد (همان ، ج 5، ص 75ـ95)، که فاجعة کربلا را (همان ، ج 6، ص 120ـ200) شرح داده است . او همچنین بیطرفانه متفکران فِرَق مختلف ، مانند معتزله و قرمطی ، را معرفی می کند.

بخش تاریخی بغیة الطلب ، چون به شرح رجال به ترتیب الفبایی پرداخته است ، توالی تاریخی ندارد، به طوری که در یک جلد هم دربارة دورة فتوح (همان ، ج 5، ص 162ـ171) اطلاعاتی هست ، هم دربارة دولت سلاجقه (همان ، ج 5، ص 329).

از ویژگیهای دیگر این کتاب ، ذکر نام منابعی است که از بین رفته اند؛
نظیر القرع و الشجر فی النسب ، تألیف ابومحمد نسابه (همان ، ج 5، ص 204). کتاب تاریخ معرّی تألیف ابی غالب همام بن فضل بن مهذب معرّی (همان ، ج 5، ص 291) و کتاب نسب الاوس و الخزرج ، تألیف ابومحمد نسّابه معروف به ابن القُداج و جز

بغیة الطلب در اصل در 30ـ40 جلد تألیف شده بوده که از آن همه فقط ده جلد، به خط مؤلف موجود است و

در کتابخانه های استانبول نگهداری می شود (همان ، ج 1، مقدمه ؛
جلد اول : کتابخانة ایاصوفیه ، ش 3036؛
هشت جلد: کتابخانة طوپقاپی ، ش 2925؛
دو جلد: کتابخانة ملت / سلیمانیة امروزی ، ش 1404). بخش حرف «م » این کتاب گم شده است (همان ، چاپ سویم ، مقدمه ، ص 19ـ21).

سه جلد از این کتاب نیز، در کتابخانه های موصل ، پاریس و لندن موجود است (همان ، چاپ سزگین ، ج 1، مقدمه ،پانویس 5).

از مجلدات بغیة الطلب ، یک مجلد آن با همین عنوان ، به کوشش علی سِویم (1356 ش /1976) به چاپ رسیده و چاپ دیگر از تمام مجلدات موجود آن ، در سوریه به تحقیق سهیل زکار (1367 ش /1988) انجام شده است . و نیز فؤاد سزگین ، چاپ عکسی نسخة استانبول را در مؤسسة تاریخ علوم عربی و اسلامی (معهد تاریخ العلوم العربیة و الاسلامیة ) آلمان منتشر کرده است .

ابن عدیم از کتاب بغیة الطلب در 641، خلاصه ای به نام زبدة الحلب مِن تاریخ حلب نوشت که در آن به شرح حال امرا و اعیان و ملوک پیش و بعد از اسلام حلب ـ مانند دولت یونانیان ، مسیحیان ، صدر اسلام ، خالدبن ولید، امویان ، عباسیان ، اخشیدیان ، حمدانیان ، فاطمیان ، مرداسیان ، سلجوقیان ، باطنیه ، ارتقیان ، زنگیان ، ایوبیان و نیز جنگهای صلیبی ـ پرداخته است (ابن عدیم ، زبدة الحلب ، جاهای متعدد). او همچنین در خلال حوادث ، به سرنوشت ترکها، کردها، عربها، مسلمانان و مسیحیان تا قرن هفتم هجری اشاره کرده است (همانجا). نسخه های متعددی از این خلاصه را بروکلمان ( رجوع کنید به ج 1، ص 404ـ406) فهرست کرده است .

این کتاب در 1235/ 1819، در پاریس و در 1236/ 1820 در بن چاپ و منتشر شد و در 1330 ش / 1951، به کوشش سامی الدهان ، در دمشق چاپ و منتشر گردید. بخشهایی از این کتاب را باربیه دومنار و بخشهای دیگر را ادگار بلوشه به فرانسه ترجمه کرده اند ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «ابن عدیم »). زبدة الحلب در 1375 ش /1996 نیز در بیروت ، به کوشش خلیل منصور، چاپ و منتشر گردید.


منابع :
(1) ابن عدیم ، بغیة الطلب فی تاریخ حلب ، چاپ فؤاد سزگین ، فرانکفورت 1406ـ1409/ 1986ـ1989؛
(2) همان ، چاپ علی سویم ، آنکارا1976؛
(3) همو، زبدة الحلب من تاریخ حلب ، چاپ خلیل منصور، بیروت 1417/1996؛


Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949;
EI 2 , s.v. "Ibn al- ـ Ad   m" (by B. Lewis).

/ منیژه ربیعی /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1537
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست