بُغراج (بَغراج ) ، نام سرزمین و قبیله ای ترک و زیدی مذهب . ابودُلف مِسْعَربن مُهَلهِل ، شاعر و نویسندة قرن چهارم ، در رسالة نخست سفرنامة خود ضمن شرح سفرش به ترکستان ، چین وهند (به نقل یاقوت حموی ، ج 3، ص 445)

و وصف سرزمینها و قبیله هایی که در مسیر خود از بخارا تاشهر سندابیل ، مرکز چین آن روز، از بغراج نام برده است (ابودلف ، مقدمه مینورسکی ، ص 24). مطابق نقل یاقوت حموی از روی نسخه ای قدیمی از کتاب ابودلف بغراج قومی ترک و رزمجو بوده اند که در کاربرد و ساخت سلاح مهارت داشته اند. خوراک آنان ارزن و گوشت گوسفند نر، و پوشاکشان نمد بوده است ، ازینرو احتمالاً قومی دامپرور بوده اند وکمتر به کشاورزی اشتغال داشته اند. از هرکه از سرزمین آنان می گذشته یک دهم از هرچه داشته می ستاندند. ابودلف از احساس ناامنی خود درمیان ایشان یاد می کند و می نویسدکه یک دهم اموالش را غصب کردند. قومی از یهود و نصاری

و زردشتیان و هندوهای سرزمین مجاور آنان به نام تُبَّت به ایشان باج می پرداختند (یاقوت حموی ، ج 3، ص 447؛ قزوینی ، ص 390ـ391).

ابودلف دربیان عقاید قوم بغراج می گوید که این قوم مصحف تذهیب شده ای دارند که در پشت آن ابیاتی در رثای زید نوشته شده و آن را می پرستند، در نظر آنان ، زید شاعر عرب و علی علیه اسلام اله ایشان است . آنان قائل اند که حاکمانشان علوی و از نسل یحیی بن زیدند و کسی جز از نسل او حق حاکمیت ندارد (قزوینی ، ص 390؛ یاقوت حموی ، همانجا). مینورسکی در مقدمة خود بر سفرنامة ابودلف در ایران (رسالة دوم ابودلف ) از شخصی به نام تغراج یا بغراج به عنوان پادشاه یغما نام برده است (ابودلف ، مقدمة مینورسکی ، ص 23). گفتنی است عقاید غلوآمیز قوم بغراج با عقاید متعارف زیدیه * سازگار نیست .

---

منابع :
(1) مسعربن مهلهل ابودلف خزرجی ، سفرنامه ابودلف درایران ، با تعلیقات و تحقیقات ولادیمیر مینورسکی ، ترجمة ابوالفضل طباطبائی ، تهران 1354 ش ؛
(2) زکریابن محمد قزوینی ، کتاب آثار البلادو اخبار العباد ، چاپ ووستنفلد، ویسبادن 1967؛
یاقوت حموی ، معجم البلدان چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.

/ رضا سلیمان حشمت /