بَطَلیَوس (به اسپانیایی : باذاخوث ) ، امروزه شهری با Ø‌صن Ùˆ بارو، Ùˆ مرکز ایالتی به همین نام در اسپانیا. بطلیوس از بزرگترین ایالتهای اسپانیا به شمار Ù…ÛŒ آید Ùˆ نیمة جنوبی استرمادورا ÛŒ اسپانیا را در برمی گیرد ( جمعیت ایالت طبق آمار 1995ØŒ 000 ØŒ 621 ØŒ 3تن ( > ضمیمة اطلس جهانی < ØŒ 1998) ) . شهر بطلیوس خود بر کرانة Ú†Ù¾ گواذیانا ØŒ پیش از آنکه

در نزدیکی مرز پرتغال به سمت جنوب منØ‌رف شود، قرار

گرفته است ( جمعیت آن طبق آمار 1995ØŒ 000 ØŒ 823 ØŒ 9تن (همانجا) ) . تطبیق نام شهر با نام پاکس (ژولیا) اگوستا یا کولونیا پاسنسیس بی پایه است Ùˆ اØ‌تمالاً زاییدة میهن پرستی کاذب Ù…Ø‌Ù„ÛŒ باشد. در واقع ØŒ کلمة باذاخوث از نام ساکنان مهاجر رومی آن ناØ‌یه مشتق نشده ØŒ بلکه نام شهر پرتغالی باجه * از آن مشتق است (باجة عربی = dja  Be مأخوذ از Pacem ). تطبیق باذاخوث با نام مشکوک ناØ‌یة بادیه (Badia) نیز Ú©Ù‡ والریوس ماکسیموس Ùˆ پلوتارک ذکر کرده اند وجه روشنی ندارد. نخستین باری Ú©Ù‡ نام این شهر به Ù†Ø‌Ùˆ مطمئن ذکر شده در Ø´Ú©Ù„ عربی آن یعنی بطلیوس است (Ú©Ù‡ در ریشة نام جدید اسپانیایی باذاخوث موجود است ). این شهر نسبتاً نوبنیاد است ØŒ زیرا آن را عبدالرØ‌مان بن مروان * ملقب به جِلّیقی ØŒ با اجازة امیر عبدالله بنا







کرد Ùˆ امیر عبدالله به همین منظور، گروهی بنّا Ùˆ مقداری سرمایه در اختیار او قرار داد. عبدالرØ‌مان کار را با ساختن مسجد جامع آغاز کرد، Ùˆ مسجدی نیز در داخل ارگ شهر ساخت . Ø‌مامهایی هم Ú©Ù‡ اینک نزدیک دروازة شهر واقع اند ساختة هموست (به نوشتة ابوالفدا، ص 173: ÙˆÙŽ هیَ مُØ‌دَثَةٌ اَسلامیّةٌ). همین Ø‌مامهاست Ú©Ù‡ پیش از آن عبدالرØ‌مان از آنها به عنوان نقطة اتکایی استوار Ùˆ Ø‌صاری مستØ‌Ú©Ù… در مقابل Ù…Ø‌مد اول ØŒ خلیفة قرطبه ØŒ استفاده کرده بود. تنها در 318ØŒ یعنی در زمان عبدالرØ‌مان سوم بود Ú©Ù‡ این ناØ‌یه را از Ú†Ù†Ú¯ فرزند دلاور ابن مروان باز ستاندند (ابن عذاری ØŒ ص 105 به بعد، 140ØŒ 195ØŒ 213Ù€214ØŒ 216). با اهمیت یافتن شهر نوبنیاد بطلیوس ØŒ شهر کولونیا اگوستا اِمریتا (به عربی مارده ØŒ امروزه مریدا، در شصت کیلومتری شرقی بالاتر از بطلیوس ØŒ بر ساØ‌Ù„ شمالی گواذیانا) رو به افول نهاد Ùˆ بطلیوس جایگزین آن شد. هنگام انØ‌طاط خلافت قرطبه ØŒ شهر بطلیوس مقر پرشکوه افطسیان * شده بود Ú©Ù‡ از 413/ 1022 تا 487/1094 بیشتر مناطق شمالی لوزیتانی قدیم را به Ø´Ú©Ù„ مملکت واØ‌د Ùˆ معتبری درآورده بودند. پس از آنکه در 479/1086ØŒ مسیØ‌یان در زَلاّ قه (ساکرالیاس )ØŒ واقع در شمال شرقی بطلیوس ØŒ بسختی شکست خوردند، امیرنشین ناØ‌یة شمال غربی ØŒ یعنی بطلیوس ØŒ Ùˆ دیگر امیرنشینهای ملوک الطوایفی بتدریج تØ‌ت امر مُرابطون * بربر نژادی در آمدند Ú©Ù‡ از مغرب به یاری همکیشان خود شتافته بودند. اما این Ú©Ù…Ú© رسانان چون خود قویتر شدند، همة سرزمینی را Ú©Ù‡ بخشی از استان یا مستملکاتِ مرابطونِ شمال غربی آفریقا در اسپانیا بود Ùˆ پس از سقوط ایشان به جانشینانشان موØ‌ّدون رسیده بود، به تصرف خود درآوردند. در 563/ 1168ØŒ آلفونسوی اول ØŒ پادشاه پرتغال ØŒ با Ø‌مله ای غافلگیرانه شهر را متصرف شد. اما فردیناند دولئون بلافاصله آن را باز پس گرفت Ùˆ بطلیوس دوباره به موØ‌دون تعلق یافت . تنها در 627/1230 بود Ú©Ù‡ فتØ‌ نهایی آنجا به دست آلفونسوی نهم پادشاه کاستیل (قشتاله ) Ùˆ لئون تØ‌قق یافت .

بطلیوس زادگاه بسیاری از دانشمندان مسلمان است Ú©Ù‡ معروفترین آنان عبدالله بن Ù…Ø‌مدبن السید بطلیوسی * است .

منابع : ابن عبدالØ‌Ù‚ ØŒ مراصدالاطلاع ØŒ ج 1ØŒ ص 150ØŒ ج 4ØŒ ص 344Ø› ابن عذاری ØŒ البیان المغرب Ø› اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ØŒ چاپ رینود Ùˆ دیسلان ØŒ پاریس 1840Ø› Ù…Ø‌مدبن Ù…Ø‌مد ادریسی ØŒ المغرب ØŒ چاپ دزی Ùˆ دخویه ØŒ لیدن 1866،ص 180Ø› یاقوت Ø‌موی ØŒ معجم

البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866-1873، ج 1، ص 664؛

Dozy, Histoire des Musulmans d'Espagne , II, 183 ff., 207, 238, 260; [ Encarta World Atlas , ed. 1998 (computer disk)]; A. Huici, Las Grandes batallas de la Reconquista durante las Invasiones africanas , 19-82; Muh ¤ ammad b.Muh ¤ ammad Idr   s   , Gإographie d'ـdrisi , tr. P. Amإdee Jaubert, Paris 1836-1840, 260; E. Lإvi-Provenµal, La Pإninsule ibإrique , 58; Madoz, Diccionario ,  , 256 ff.; M. R. Martinez y Martinez, Historia del reino de Badajoz .

نیز رجوع کنید به EI 2 , s.v. "Aft ¤ asids" (by E. Lإvi-Provenµal).

/ س . ف . زیبولد و ا. ه . میراندا ( د. اسلام ) /