responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1357

 

بَسوس تمیمیّه بنت مُنقذبن سلمان ، از چهره های افسانه ای داستانهای جنگاوریِ قبایل عرب («ایام العرب ») در عصر جاهلی که گویند مسبب قتل کُلیب بن ربیعه تَغلبِی و نیز جنگی (حرب البسوس ) بوده است که در پی آن میان قبایل بَکربن وائل و تغلب بن وائل رخ داد (برای پیشینة تاریخی این جنگ رجوع کنید به کلیب بن ربیعه * ). در افسانه ها، کلیب جباری است که عادات و رسوم بدویان را زیر پا می گذارد و حق چرا و شکار را در مناطقی که قُرُق اعلام کرده غصب می کند. روزی بسوس که با خواهرزادة خود جَساس (برادر زن کلیب ) بود، ناقة خود را (به روایت دیگر، ناقة سَعدالجَرمی شوهر یا به قولی دیگر، حمایت شدة خود را) در چراگاه کلیب چرانید و کلیب آن ناقه را کشت (به روایت دیگر، شتر بچه را کشت و پستان مادر را زخمی کرد). این تخطی از تکالیف مهمانوازی ، چنان جساس را به خشم آورد که کلیب را کشت (به روایت دیگر، او با پسر عمش کلیب را کشتند) و همین امر به جنگ میان دو قبیله انجامید. نابغة جَعدی (متوفی ح 65/658) از کشته شدن آن ناقه و مرگ کلیب یاد کرده است ، اما اشاره ای به بسوس ندارد ( رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی ، ج 4، ص 127، 140؛ و نالینو ، ج 14، ص 405 به بعد). نام بسوس نخستین بار در ضرب المثل «أشأم مِن ناقة البسوس » آمده است ( رجوع کنید به مفضل بن سلمه ، ص 93ـ94). همة این حکایت ، از قول ابوعُبیده (ص 905ـ907) نقل کرده است ، و دیگر گردآورندگان «ایام العرب » نیز همان را با اندک اختلافی روایت کرده اند. در فاخر (همانجا)، شرح خطیب تبریزی بر حماسه (ص 420؛ به نقل از ابوریاش متوفی 339/950) و جای دیگر، چهار بیت به بسوس نسبت داده اند که گویند خطاب به سعد سروده و غیر مستقیم جساس را به گرفتن انتقام از کلیب برانگیخته است . این ابیات نمونة روشن از «تحریض » به شمار می رود و در رسائل اخوان الصفا (ج 1، ص 133) برای تأثیر عظیمی که شعر می تواند در اعمال انسان داشته باشد شاهد آورده شده است . به گمان برخی از دانشمندان ، در ضرب المثل یاد شده ، مراد از بسوس چهرة شورانگیز عصر شجعان عرب نیست ، بلکه مراد زنی یهودی و همنام اوست که ، به حماقت ، سه آرزویی را که خداوند اجابتش را به شوهر او وعده فرموده بود بر باد داد.


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، چاپ تورنبرگ ، لیدن 1851ـ1876، ج 1، ص 385 به بعد؛
(2) ابن عبدربه ، العقد الفرید، قاهره 1316، ج 3، ص 66 به بعد؛
(3) ابن منظور، لسان العرب ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1300 ) ، ذیل «بسس »، (دربارة بسوس ، زن یهودی )؛
(4) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی ، الاغانی ، بولاق 1285؛
(5) معمربن مثنی ابوعبیدة ، نقائض جریر و الفرزدق ؛
(6) اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا ، قاهره 1347؛
(7) خزانة الادب ، ج 1، ص 300 به بعد؛
(8) محمدبن محمد مرتضی زبیدی ، تاج العروس من جواهر القاموس ، چاپ عبدالستار احمد فراج ... ( و دیگران ) ،کویت 1385/1965، ذیل «بسس » (دربارة بسوس ، زن یهودی )؛
(9) ( مفضل بن سلمه ، الفاخر ، چاپ عبدالعلیم طحاوی و محمد علی بخار، الجمهوریة العربیة المتحدة 1380/ 1960؛
(10) احمدبن محمد میدانی ، مجمع الامثال ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت 1407/1987، ج 2، ص 181ـ182 ) ؛
(11) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ دوستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، ج 1، ص 150ـ151؛


J. Bolte and G. Polivka, Anmerkungen zu den Kinder-

und Hausmarchen der Bruder Grimm , II (1915) 223

(12) (برای موضوع سه آرزو) ;
W. Caskel, Aijyam al-Arab

(= Islamica , vol. III, suppl), 76, 97

(ترجمة آلمانی از النقائض ، ص 905، س 10ـ906، س 3)

Dam  r  H ¤ aya  t al Hayawan , tr. R. Basset, 1001 contes, vol.2, 18, s.v. "Kalb"

(حکایت را می گوید اما اشاره ای به نام زوجه ندارد)

(13) Freytay, Proverbia Arabum I , 687;
(14) M. Nallino, RSO , xiv, 405f.

/ فوک ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1357
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست