responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1350

 

بِسْکِسک ـ آبازه (یا بِشکِسِک ـ آبازه ) ، نام روسیِ یکی از اقوام مسلمان متعلق به شعبة آباسگی ـ چرکسی (اَدیغه ) از گروه ایبری ـ قفقازی که از جهت قومی به قَبارطاییها ( گابارویها ) نزدیک اند. قوم آبازه از اواسط قرون وسطی دو گروه بودند که به لهجه های متفاوت سخن می گفتند: گروه شمالی یا تپنته و گروه جنوبی یا اشکروه ، هر کدام شامل شش قبیله . در سرشماری 1305 ش /1926، جمیعت آبازه ها 825 ، 13 تن اعلام شد، اما به نظر لاوروف شمارة واقعی آنان بیشتر است . بیشتر جمعیت آبازه ها در منطقة چرکس و دره های علیای زلنچوک بزرگ و زلنچوک کوچک و قوبان و قاما زندگی می کنند. در این ناحیه سیزده قریة آبازه نشین هست .

دو قریة آبازه نشینِ دیگر نزدیک کیسلوودسک در

«کرای » استاوروپول وجود دارد و چند دسته از آبازه ها

نیز در روستاهای چرکس و نوغای در منطقة ادیغه به سر می برند.

آبازه ها اخلاف قبایلی چند زبانه اند که در آغاز عصر مسیحی در سواحل دریای سیاه ، شمال غربی اَبخازیای کنونی ، ساکن بوده اند و در قرنهای بعد با یکدیگر آمیخته و واحد ملی اَبخاز را پدید آورده اند.

در قرنهای هشتم و نهم نیز بیشتر آبازه ها مسکن اصلی خود را در ناحیة ساحلی (میان توآپسه و بزیب ) ترک کردند و از رشته کوههای قفقاز گذشتندو قبارطاییها را از محل سکونت خود بیرون راندند و در ناحیه ای که اکنون نیز زیستگاه آنان است مسکن گزیدند. از آن پس ناگزیر با خصومت چرکسها روبرو شدند، و تاریخشان از زوال تدریجی این قوم حکایت می کند. در پایان قرن دهم ، قبایل آبازه ، که در گذشته بر این نواحی مسلط بودند، خواه ناخواه حکومت امرای قبارطایی و بسلنئی را پذیرفتند. پس از این تاریخ (در زمان سلطنت سلطان مراد سوم ) ترکها قلمرو خود را به قفقاز غربی بسط دادند ولی ، به موجب معاهدة بلگراد، از تصرف ناحیة قبارطایی ، که مستقل شناخته شده بود، خودداری نمودند. از آن پس ، رودخانة قوبان مرز عثمانی شد و تپنته ها، که در دو سوی این رودخانه زندگی چادرنشینی داشتند، مستقل شدند و دیگر دارای تابعیت معینی نبودند. پس از معاهدة کوچوک ـ قینارجه (1188/ 1774)، روسها قبارطای را تصرف کردند و در 1217/ 1802 قسمت اعظم سرزمین آبازه به صورت یکی از تقسیمات اداری در سرزمین نوغای ادغام شد که مأموران روس مستقیماً آن را اداره می کردند. در طول جنگهای قفقاز، آبازه ها به تابعیتهای مختلف









درآمدند: تپنته ها با روسها متحد شدند و مردم اشکروه به جانبداری از مُریدیّون برخاستند.

پس از فتوحات روسها در فاصلة سالهای 1274/1858و 1281/ 1864، بیشتر قبایل اشکروه (قبایل تَم ، قیزیل بِک ، بَگ ، چِگری ، میسیلبای ) به ترکیه مهاجرت کردند. عدة مهاجران به طور رسمی سی هزار تن اعلام شد ولی این رقم ظاهراً بسیار کمتر از واقع بود. پس از جنگهای قفقاز، فقط 921 ، 9 تن آبازه در این ناحیه ماندند (فلیتسین ، ج 9، ص 87ـ94).

گرویدن آبازه ها به اسلام (که پیش از آن یا معتقد به جاندار بودن پدیده های طبیعی (آنیمیسم )، یا مسیحی بودند) پس از مهاجرت ایشان به قفقازِ شمالی و تماس با تاتارهای کریمه و نوغای آغاز شد. آنها عادات و گاهشماریِ این اقوام (دورة دوازده ساله با نامهای حیوانات ) را همراه با اسلام اهل سنت و فقه حنفی پذیرفتند. گرویدن آنان به اسلام بکندی صورت می گرفت و در پایان قرن یازدهم / هفدهم تقریباً همة قبایل جنوب رودخانة قوبان هنوز آنیمیست یامسیحی بودند ( رجوع کنید به حسین هزار فن ، به نقل اسمیرنوف ، ص 347). به گفتة اولیاچلبی ، قبیلة بیبردرائه ، یکی از مهمترین قبایل مازه ، مسلمان نبود. در پایان قرن دوازدهم ، تقریباً همة تپنته ها اسلام آورده بودند، ولی هنگامی که پالاس از اشکروه ها دیدن می کرد هنوز این قوم مسیحی بودند و اسلام محدود به طبقة اشراف بود (ص 365). مقارن همان زمان ، راینگس (ص 273) می گوید که قبایل تم و چگری و برکای ، از گروه اشکروه ، «دشمنان اسلام »اند. در 1222 کلاپروث (ص 459) مشاهده کرد که قبیلة تم به اسلام گرویده اند ولی گوشت خوک می خورند. این مطلب را نویسندة گمنام مقالة «قبایل کوهستانی آن سوی قوبان » در مجلة قفقاز تأیید می کند و قبیلة تم را «مسلمانان نیم بند» و چگریها (جز بعضی از اشراف آنها) را «نه چندان پایبند آداب اسلامی » و بگها (قبیله ای از همان گروه ) را «بدون اعتقادات مشخص » و برکایها را بعضاً مسلمان می داند. بدینسان ، چنین می نماید که گرایش نهایی اشکروه ها به اسلام فقط از اواسط قرن سیزدهم و در نتیجة شور تبلیغی محمدامین ، نایبِ شیخ شامل * در سرزمین چرکس ، بوده است .

تا اواخر قرن سیزدهم ، جامعة آبازه ساخت بسیار پیچیدة طایفگی (فئودالی ) خود را که شبیه ساخت جامعة چرکسها بود، حفظ کرده و پایینترین درجة اجتماعی متعلق به بردگان یا

«انوی »ها (انوت ها در جامعة چرکسی ) بود. بالاتر از آنها رعایا (سِرفْها) یا «لیگ »ها(گریگوا در میان اشکروه ها) و سپس رعایای آزاد شده یا آزات ـ لیگ ها قرار داشتند. این گروه مجبور به ادای بعضی از وظایف بودند ولی نمی توانستند ارباب خود را تغییر دهند و خود انوی و لیگ داشته باشند. طبقة بالاتر، که عده شان از طبقات دیگر بیشتر بود، دهقانان آزاد یا «اَکَوی » یا (تل فکشاو ) بودند. بالاتر از این طبقه ، اشراف یا نجبا بودند که به دو گروه «اشراف کوچک » یا «اَمیسته »ها، که اتباع و ملازمان امرا بودند، و «اشراف بزرگ » یا «امیستد ی »ها (تَوَدْها در میان اشکروه ها)، که می توانستند اتباع و ملازمان خاص خود را داشته باشند، تقسیم می شدند. در رأس جامعه ، امرا قرار داشتند که رؤسای قبایل یا «اَخَه »ها بودند و تابع امرای بِسکِنِی و قبارطایی بودند. مقام ایشان همطراز طبقة امرا (پشه )ی چرکس نبود، بلکه در طبقة پایینتر تلکوتش قرار داشتند. اطفال اخه ها و زنان طبقة پایینتر طبقة خاصی به نام «توما» را تشکیل می دادند.

تا انقلاب اکتبر و حتی در نخستین سالهای حکومت شوروی ( سابق ) ، آبازه ها هنوز بعضی از رسوم پدر شاهی (نظیر تقسیمات قبیله ای ، خونخواهی ، «کلیم »، «اتالیک » و جز آن ) را حفظ کرده بودند.

زبان و ادبیات . زبان آبازه ای از شعب ابخازی ـ ادیغه ای زبانهای ایبری ـ قفقازی است . این زبان چنان به ابخازی نزدیک است که گاهی آن را فقط لهجه ای از این زبان می دانند

ولی خصوصیات بسیاری از زبان قبارطایی در آن دیده می شود. در زبان آبازه ای دو لهجه هست : اَشکره ای در جنوب که

دو «نیم لهجه » دارد، یکی در آپسواآئول و دیگری در

استارو و نوووکووینسکویه ، و تپنته ای در شمال که باز دو نیم لهجه دارد یکی در کوبینا ـ البورگان و دیگری در پسیژ ـ کراسنوووستوچنویه . زبان آبازه تا انقلاب اکتبر خط نداشت . در 1311 ش / 1932 الفبای لاتینیِ تعدیل شده ای برای این زبان طرح کردند و صفحه ای به این زبان به روزنامه چرکس کاپشچ ، روزنامة چرکس ادیغه افزوده شد. در 1318 ش /1939، الفبای سیریلی جای الفبای لاتینی را گرفت و از 1319 ش /1940 نخسیتن آثار نویسندگان آبازه ای به این خط جدید منتشر شد (مجموعه های اشعار تسه کف و تخایتساخف ، قصه ها و داستانهای کوتاه ژیروف و تابولف و غیره ).


منابع :


E. Felitsin, C § islov  e dann  e o gorskom i proc § em







(1) musulmanskom naselenii Kubanskoi oblasti , in Sbornik Svedenii o Kavkaze , Tiflis 1885;
(2) "Gorskie plemena z § ivushc § ie za Kuban'yu" in Kavkaz , 94 (1850);
J. Klaproth, Reise in den Kaukasus und nach Georgien , I, Halle-

(3) Berlin 1812;
(4) L. I. Lavrov, Abazin  (Istoric § esko- Etnografic § eski Oc § erk) in Kavkazskii Etno-graficeskii Sbornik , U. S. S. R. Academy of Sciences, Moscow 1955, 5-48 (بهترین تحیق تاریخی و نژادشناختی ) ;
(5) idem, "Obez  russkikh letopisei", Sovetskaia Etnografiia ,4(1946),161-170;
(6) Shora Bekmurzin Nogmov, Istoriia Adikheiskogo naroda sostavlennaia po predaniyam Kabardintsev , Tiflis 1861;
(7) P. S. Pallas, Bemerkungen auf einer Reise an die Sدdlichen Statthalterschaften des Russischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794 , Leipzig 1799;
(8) J. Reineggs, Allgemeine historisch-topographische Beschreibung des Kaukasus , Gotha- St. Petersburg 1796;
(9) V.D.Smirnov, Kr  mskoieKha  nstvo pod verkhovenstvom Ottomanskoi Port  do nac § ala XVIII veka , St. Petersburg 1887.

دربارة آبازه در دوران پس از انقلاب شوروی رجوع کنید به آثار راجع به ناحیة خودمختار چرکسی ، مخصوصاً:

(10) 20 let C § erkesskoi Avtonomoi oblasti , Stavropol 1948 (مجهول المؤلف ) ;


مقالات مربوط در مجلة چرکسیِ

(11) Krasnaia C § erkessiia , nos, 237, 245, 249 for 1940.

(12) برای زبان آبازه رجوع کنید به Abazinskaia Fonetika (vol. V of the Scientific memoirs of the Pedagogical Institute of Rostov-on-Don 1949);
(13) Abazinskaia Literatura (vol, I of the same collection, 1939);
(14) K. Lomatidze  , Tapantskii Dialekt Abkhazskogo yaz  ka , Tbilissi 1944;
(15) G.P.Serdدc § enko,"Abazinskie dialekt  " Moscow 1939.

/ بنیگسن و کارردانکوس ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1350
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست