بِساطی (یا بِسطی ) ، محمدبن احمدبن عثمان طائی ، فقیه و ادیب و فاضل مالکی . بنابر کتابهای معتبر و نزدیک به عصر او، در بساط (یابسط ) از دهکده های ساحلی شمال غربی مصر به دنیا آمد (سخاوی ، ج 7، ص 5؛ سیوطی ، 1384، ج 1، ص 32؛ شوکانی ، ج 2، ص 112)، ولی سیوطی در حسن المحاضرة (ج 1، ص 462) تاریخ ولادت او را 756 نوشته ، و بغدادی ( هدیة العارفین ، ج 2، ستون 192) نیز این تاریخ را نقل کرده است . او در سیزدهم رمضان 842، درقاهره درگذشت (سخاوی ، ج 7، ص 7؛ بدرالدین قرافی ، ص 200).

بساطی در هجده سالگی به قاهره رفت (سخاوی ، ج 7، ص 5؛ سیوطی ، 1384، همانجا)، فقه مالکی آموخت و در منطق وحکمت و جبر وهیئت وعلوم ادبی یگانة عصر خود شد. او درمحضر استادانی چون ابن خلدون و شیخ قنبر عجمی وشهاب بن هائم به کسب علوم پرداخت (سخاوی ، ج 7، ص 5 ـ 6؛ بدرالدین قرافی ، ص 188ـ189). ازشاگردان برجستة او محیی الدین مالکی را می توان نام برد که مدتها قاضی مالکیان مکه بود. بساطی پس از آنکه مدتها در تنگدستی به سر برد، به مدرّسیِ مدارس مالکی منصوب شد و مدتی هم عهده دار نیابت قضا، و از 62 سالگی تا آخر عمر قاضی مالکیان قاهره بود (سخاوی ، ج 7، ص 6؛ سیوطی ، 1384، ج 1، ص 33).

از عمدة آثار اوست : حاشیه بر مطول تفتازانی ؛ حاشیه بر مواقف قاضی عضدایجی ؛ نکت علی طوالع الانوار بیضاوی درکلام ؛ مغنی ؛ شفاءالغلیل علی مختصرالشیخ خلیل در فقه مالکی که ناتمام ماند و نویری آن را تکمیل کرد؛ توضیح المعقول وتحریرالمنقول در شرح منتهی السؤل والامل ابن حاجب ؛ شروحی بر قصاید «تائیه » ابن فارِض (که ضمن آن شاعر را تکفیر کرده است ) و «بُرده » بوصیری و چند اثر دیگر (سخاوی ، ج 7؛ ص 7؛ سیوطی ، 1384، همانجا؛ بدرالدین قرافی ، ص 198ـ199؛ حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1116ـ1117، 1327، 1628، 1751، 1893؛ بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، ستون 339، 557). او شعر هم می سرود، سخاوی (ج 7، ص 5) و شوکانی (ج 2، ص 113) نمونه هایی از غزلهای وی را آورده اند.

---

منابع :
(1) محمدبن یحیی بدرالدین قرافی ، توشیح الدیباج وحلیة الابتهاج ، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 3، بیروت 1410/1990؛
(3) همو، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(4) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(5) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986، ج 5، ص 332؛
(6) محمدبن عبدالرحمن سخاوی ، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع ، قاهره ( بی تا. ) ؛
(7) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم ، قاهره 1384؛
(8) همو، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر والقاهرة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، ج 1، ( قاهره ) 1387/1967؛
(9) محمدبن علی شوکانی ، البدرالطالع ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(10) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376 ) ، ج 8، ص 291.

/ محمود مهدوی دامغانی /