بُزاعا (یا بِزاعه ) ، محلی در شمال سوریه ، در حدود چهل کیلومتری شرق حلب ، واقع در درّة حاصلخیز نهرالذهب یا وادی بُطنان * . رونق سابق بزاعه نصیب حومة غربیش ، باب البُزاعَه ، شهرک کنونی الباب ، شده است . سر سبزی باغها و رونق اقتصادی این محل توجه ابن جُبَیر را، که در 580 در مسیر کاروان رو مَنبج به حلب در آنجا توقف داشته ، به خود جلب کرده بوده است . این محل ، که به گفتة ابن جبیر (ص 224) حالتی نیمه شهری و نیمه روستایی داشت ، دارای قلعه ای نظامی بود که موجب قدرتمندی آن می شد. با این حال ، پس از استقرار صلیبیون در شام ، بزاعه دستخوش حملات متعددی شد که عموماً با تاراج این سرزمین همراه بود و حتی در 532/1138 فرانکها آنجا را تصرف کردند، و در همان سال مجدداً به تصرّف ( نورالدین ) زَنگی در آمد. در کتیبه ای متعلق به 567 که از این محل به دست آمده نام اسماعیل ، پسر نورالدین ( زنگی ) ذکر شده است . این محل بعداً در 571 به تصرف صلاح الدین ( ایّوبی ) درآمد، و در 657 به دست مغولها افتاد. همچنین در 570 پیروان فرقة اسماعیلیه ، که ظاهراً بر بیشتر این سرزمین تسلط داشته اند، در این محل قتل عام شده اند، و مشهد عقیل بن ابی طالب ( برادر علی بن ابی طالب علیه السّلام ) نیز در نزدیکی این محل زیارتگاه بوده است .

در عهد ممالیک ، دهکدة الباب ، که در متون قرون وسطی نام آن از بُزاعه جدا نبود، آشکارا بر بزاعه پیشی گرفت . بنای مسجدی بزرگ (ساختمان آن را باید با ساختمان مناره های بزاعه و تاذِف ، که تاریخ 755 و 756 بر آنها حک شده ، مربوط دانست )، و نیز ( شرح ) اقداماتی که در فاصلة 775ـ858 روی درهای این بنا حک شده ، از اهمیت و اعتبار این محل حکایت می کند. این شهر مرکز بیست و چهارمین ناحیة استان حلب به شمار می رفته ، و یاقوت (ج 1، ص 437) از آن بیشتر به عنوان مرکز صدور کرباس یاد کرده است .

هنوز بقایای چندین کتیبه در روستای مجاور تاذف برجاست .

---

منابع :
(1) ( ابن جبیر، رحلة ابن جبیر ، بیروت 1404/1984 ) ؛
(2) ابن شداد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراء الشام و الجزیرة ، جزء 1، قسم 1: حلب ، چاپ دومینیک سوردل ، دمشق 1956، ص 57؛
(3) اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ، چاپ رینود و دیسلان ، پاریس 1840، ص 267؛
(4) محمدبن ابی طالب دمشقی ، نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر ، چاپ مرن ، ص 114، 205؛
(5) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، ج 1، ص 603، 811؛


(6) M. van Berchem, Arabische Inschriften , in M. F. von Oppenheim, Beitra « ge zur Assyriologie , vii, Leipzig 1909, 55-57 (nos. 63-72);
(7) Cl. Cahen, La Syrie du Nord , Paris 1940, index, s.v. "Ba  b-Bouza  a ـ a";
(8) M. Canard, Histoire de la dynastie des Hamdanides , I, Algiers 1951, 219, 223-224;
(9) R. Dussaud, Topographie historique de la Syrie , Paris 1927, esp. 475;
(10) M. Gaudefroy-Demombynes, La Syrie ب l'إpoque des Mamelouks , Paris 1923, 92, 219;
(11) G. Le Strange, Palestine under the Moslems , London 1890, 406, 426, 540;
(12) J. Sourdel and D. Sourdel, "Notes d'إpigraphie et de topographie sur la Syrie du nord", Annales archإologiques de Syrie , III (1953), 96-102.

/ ژ. سوردل و تومین ( د.اسلام ) /