بزّاز ، احمدبن عمرو ، از محدّثان قرن سوم عراق . در حدود 210 در بصره به دنیا آمد (ذهبی ، 1403، ج 13، ص 555) و در همانجا پرورش یافت . از مشایخ زمان خود، مانند هدبة بن خالد، اسماعیل بن سیف ، عبدالله بن معاویه جُمَحی ، ابراهیم بن سعید جوهری ، بشربن معاذ و بسیاری دیگر، حدیث شنید که ذهبی نام همة آنها را ضبط کرده است (همانجا؛ خطیب بغدادی ، ج 5، ص 94ـ95؛ سمعانی ، ج 1، ص 336؛ ابن عماد، ج 2، ص 209؛ ذهبی ، 1388، ج 2، ص 654). سپس به عنوان محدّثی که مشایخ پر شماری را درک کرده به نشر شنیده های خود پرداخت . بزّار شاگردان و راویان بسیاری داشته که علاوه بر اهالی بصره ، رجال بغداد و اصفهان و شام و مکّه را دربر می گرفته است . ابوسعید نقاش یک بار که املای حدیث می کرده است مستند او در روایتش بیست نفر از راویان بزّار بوده اند (ذهبی ، 1403 ج 13، ص 555). او برای نشر حدیث به اصفهان ، بغداد، مکه ، مصر و شام سفر کرد (همان ، ج 13، ص 556؛ ابن عماد، ج 2، ص 209) و دوبار به اصفهان رفت که سفر دوم او در 286 بوده است (ابونعیم ، ج 1، ص 104). از رجال اصفهان ، ابوالشیخ اصفهانی ، ابواحمد عسّال ، و ابوالقاسم طبرانی از او روایت کرده اند (ابن حجرعسقلانی ، ج 1، ص 238). از رجال بغداد کسانی چون ابن قانع ، ابن سالم ، ابن نجیح راوی وی بوده اند (خطیب بغدادی ، ج 5، ص 95؛ ابن حجرعسقلانی ، همانجا). از رجال مصر، ابوبکربن مهندس ، محمدبن ایوب صموت و حسن بن رشیق از وی روایت کرده اند (ابن حجرعسقلانی ، همانجا). عده ای در حالی که بر وثاقت اوصحّه گذاشته اند او را به سبب سهل انگاری در اسناد و نقل متون نکوهیده اند. یکی از انتقادها بر او این بوده است که با تکیه بر حافظه و بدون مراجعه به کتاب ، حدیث می گفته است . حاکم نیشابوری ، دارقطنی و نسائی از منتقدان او بوده اند (خطیب بغدادی ، همانجا؛ ذهبی ،1403، همانجا؛ سمعانی ، همانجا). در منابع متأخر شیعه نیز از بَزّار نام برده شده است . محدث قمی او را از محدّثان عامّة صاحب مُسند خوانده و گفته است که وی را در زهد و تقوا همانند احمد حنبل شمرده اند (قمی ، 1358، ج 2، ص 70؛
همو،1363 ش ، ص 120).

بزّار دو مسند یکی بزرگ به نام البحر الزاخر و دیگری کوچک تألیف کرده و شرحی نیز بر مُوَّطأ مالک نوشته است (زرکلی ، ج 1، ص 189؛
کحّاله ، ج 2، ص 36؛
بغدادی ، ج 1، ستون 54؛
طاش کبری زاده ، ج 2، ص 15؛
صفدی ، ج 7، ص 268). ابن حجر عسقلانی بر پایة مسند او کتاب زوائد مسندالبزّار را که اضافات این مسند نسبت به صحاح ستّه و مسند احمدبن حنبل است ، تلخیص کرده است (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1682). وفات بزار در 292 در مکه روی داد.

---

منابع :
(1) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، بیروت 1390/1971؛
(2) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت 1399/1979؛
(3) احمدبن عبدالله ابونعیم ، کتاب ذکر اخبار اصبهان ، لیدن 1931ـ1934؛
(4) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 5، بیروت 1410/1990؛
(5) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، بیروت 1410/1990؛
(6) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، أو، مدینة السّلام ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1417/1997؛
(7) محمدبن احمد ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ، ج 13، چاپ شعیب أرنوؤط و علی ابوزید، بیروت 1403/1983؛
(8) همو، کتاب تذکرة الحفّاظ ، حیدرآباد 1388/1968؛
(9) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(10) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبدالله عمر بارودی ، بیروت 1408/1988؛
(11) خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 7، چاپ احسان عباس ، بیروت 1402/1982؛
(12) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده ، کتاب مفتاح السعادة و مصباح السیادة ، ج 2، حیدرآباد دکن 1400/1980؛
(13) عباس قمی ، کتاب الکنی والالقاب ، صیدا 1358؛
(14) همو، هدیة الاحباب فی ذکر المعروف بالکنی والالقاب والانساب ، تهران 1363 ش ؛
(15) عمررضا کحّاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376).

/ عبدالله کیانی فرید /