بکری ، مصطفی بن کمال الدین بن علی صِدّیقی حنفی ، ملقب به قطب الدین و مُکنّی ' به ابوالمواهب ، بنیانگذار فرقة بکریّه در طریقت خلوتیّه . جدش بدرالدین بکری (متوفی 1062) از خاندان مشهور بکریه * است .

وی در ذیقعدة 1099 در دمشق به دنیا آمد، در کودکی یتیم شد و عمویش سرپرستی او را به عهده گرفت . استادان او در فقه و تصوّف عبارت بودند از: عبدالغنی بن اسماعیل نابلُسی (متوفی 1143)؛ شیخ ابوالمواهب محمد حنبلی (متوفی 1126)؛ محمدبن بَدیری دِمیاطیِ مشهور به ابن میّت (متوفی 1140). او در سفری که به بیت المقدس کرد، وارد طریقت خلوتیه شد و پس از مرگ مرشدش ، عبداللطیف بن حسام الدین حلبی خلوتی (متوفی 1121)، جانشین او گردید (بغدادی ،ج 6، ستون 446؛ مرادی ، ج 4، ص 190ـ191؛ سرکیس ، ج 1، ص 582؛ د. ا. د. ترک ، ذیل «بکری ، قطب الدین »). بکری در بیت المقدس کتاب دعایی به نام اَلفَتحُ القُدسی و الکَشفُ الاِنسی نوشت که مریدانش آن را در پایان شب می خواندند.وی از شیخ حسن بن علی قره باش فتوا گرفت که خواندن این دعا بدعت نیست (مبارک ، ج 3، ص 435؛ مرادی ، ج 4، ص 191.

بکری چندین بار به بیت المقدس سفر کرد و گزارشی دربارة یکی از سفرهایش به نام الخَمْرَةُ المَحسیِةُ (الحَسیة ) فی الرَحلَةِ القُدْسیة نوشت . همچنین برای تبلیغ طریقت خلوتیه ، به مصر و شام و حلب و بغداد و قسطنطنیه و حجاز سفر کرد. سرانجام ، در 18 ربیع الثانی 1162 در قاهره در گذشت . مقبره اش در قُرافة الکبری ، خارج شهر قاهره ، زیارتگاه است (زرکلی ، ج 7، ص 239؛ نبهانی ، ج 2، ص 474؛ مبارک ، همانجا؛ جبرتی ، ج 1، ص 246؛ مرادی ، ج 4، ص 197؛ د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل واژه ).

پس از او، محمدبن سالم حَفناویِ شافعیِ خلوتی (متوفی 1181)، مؤسس طریقة حَفنیه (الحَفناوی )، یکی از چهار فرقة خلوتیه ، جانشین وی شد (مبارک ، ج 3، ص 437؛ جبرتی ، ج 1، ص 247؛ نبهانی ، ج 2، ص 473(.

فرزند بکری ، ابوالفتوح محمد (1143ـ1196) صوفی ، شاعر و نویسنده ، کتابی به نام تَلخیصات البکریة فی ترجمة خلاصة البکریة در شرح حال پدرش نوشته است (مرادی ، ج 4، ص 14، 195ـ196؛ بغدادی ، ج 6، ستون 343).

به بکری میان دویست تا 222 اثر نسبت داده اند که بسیاری از آنها گم شده است . در میان آثار او دوازده سفرنامه ، دوازده سخنرانی ، هفت دیوان و نُه قصیده در تصوف و طریقت وجود دارد (جبرتی ، ج 1، ص 246؛ نبهانی ، ج 2، ص 477؛ مرادی ، ج 4، ص 195). از جمله آثار اوست : الذخیرة الماحیة لِلا´ثام فی الصلاة علی خَیر الاَنام فی سائر الایام (مصر 1319؛ سرکیس ، ج 1، ستون 583)؛ المَوردِ العَذب لِذَوی الورود فی کشف معنی وحدة الوجود (دارالکتب الظاهریة ، ج 2، ص 825، نسخة خطی ش 4398)؛ الصلاة الهامِعة بمحبة الخُلفاء ، دربارة فضایل خلفای راشدین (بولاق 1304، 1310؛ سرکیس ، همانجا)؛ بُلْغَةُ المُرید ، قصیده ای در تصوف (دارالکتب الظاهریة ، ج 1، ص 194، نسخة خطی ، ش 6916)؛ فوائد الفَرائد فی ضابط العقائد ، منظومه ای در عقاید با شرح احمد دردیر (بولاق 1314؛ سرکیس ، همانجا).

---

منابع :
(1) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(2) عبدالرحمان بن حسن جبرتی ، تاریخ عجایب الا´ثار فی التراجم و الاخبار ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(3) دارالکتب الظاهریة ، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة ، التصوف ، چاپ محمد ریاض مالح ، دمشق 1398ـ1403/ 1978ـ1983؛
(4) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(5) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة و المعربة ، قاهره 1346/1928؛
علی باشا مبارک ، الخطط

(6) التوفیقیة الجدیدة لمصر القاهرة ، قاهره 1980ـ1983؛
(7) محمد خلیل بن علی مرادی ، سلک الدُّرَر فی اعیان القرن الثانی عشر ، بولاق 1291ـ1301، چاپ افست بغداد ( بی تا. ) ؛
(8) یوسف بن اسماعیل نبهانی ، جامع کرامات الاولیاء ، چاپ ابراهیم عطوه عوض ، بیروت 1411/ 1991؛


(9) EI 2 , s.v. "Bakr ¦  , Mus ¤ ta ¤ fa ¦ " (by C. Brockelmann);
(10) TDVIA , s.v. "Bekrر, Kutbدddin" (by Ali I hsan Yurd).

/ پروانه عروج نیا /