بَکری ، محمد توفیق بن علی بن محمد بکری صدیقی تیمی عمری سبط آل حسن ، فقیه و شاعر مصری (1287ـ 1351). نسب او به خلیفه ابوبکر می رسد؛ در قاهره تولدیافت و دانشهای دینی را از شیخ اِنبابی (شیخ ازهر) فراگرفت و به دریافت اجازه از وی نائل شد (زرکلی ، ج 6، ص 65ـ66؛ کحاله ، ج 9، ص 141؛ مجاهد، ج 2، ص 549). ریاست مشیخة بکریه را داشت و در 1309 منصب نقیب الاشرافی و سرپرستی مشایخ طریقه های صوفیه در مصر به او تعلق گرفت و به عضویت دائمی مجلس شورای قانونگذاری و مجلس عامّه در آمد. بکری زبانهای فرانسه و ترکی را نیکو می دانست و به انگلیسی سخن می گفت ؛ دو بار از اروپا دیدن کردو با شماری از رجال آن سامان آشنا شد؛ عبدالحمید دوم عثمانی (حک : 1293ـ1327) نشان درجه یک عثمانی به او داد (مجاهد؛ کحاله ، همانجاها؛ زرکلی ، ج 6، ص 66). او با جنبش ملی مصر همکاری می کرد و هنگام دیدار ولیعهد انگلستان از مصر، در نامه ای سرگشاده خطاب به او که در جریدة مؤید به چاپ رسید، مسئلة مصر را مطرح کرد. شهرت وی همچنان رو به افزایش بود تا خدیوی عباس بر او متغیر شد. بدین سبب ، بکری گوشه نشینی اختیار کرد و سپس بر اثر پریشانی خیال و اختلالات دماغی یا به اجبار قدرتمندان ، در یکی از بیمارستانهای بیروت بستری شد و شانزده سال در آنجا ماند. مدتی دراز پس از خلع خدیو و در پی اقدامات برخی از ادیبان ، بکری در 1346 به مصر بازگشت ولی همچنان دچار مشکلات روحی بود و در عزلت می زیست تا در زادگاه خود، قاهره ، در گذشت و در آرامگاه بکریان ، در جوار امام شافعی ، به خاک سپرده شد (زرکلی ، همانجا؛ مجاهد، ج 2، ص 549 ـ 550). بکری مردی باهوش ، بدیهه گو و شیرین زبان ، و مجلس وی میعادگاه ادیبان و سیاستمداران بود؛ ولی به دلیل اشتغالات سیاسی ، دشمنان فراوان داشت که برضد او توطئه می کردند (مجاهد، ج 2، ص 550(.

آثار چاپی او اینهاست : أراجیز العرب ؛ بیت الصدیق ، زندگینامة خاندان خلیفه ابوبکر؛ بیت السادات الوفائیة ، در انساب و زندگینامة وفائیه ؛ المستقبل للاسلام ؛ التعلیم و الارشاد ، که بیشتر آن از احیاء العلوم غزالی گرفته شده است ؛ فحول البلاغه ، که گزیده ای است از آثار هشت شاعر عرب عصر عباسی در مصر؛ صهاریج اللؤلؤ ، که مجموعه ای است از آثار ادبی به نظم و نثر. از آثار چاپ نشدة اوست : تراجم بعض رجال الصوفیه ، مشتمل بر 76 زندگینامه ؛ و کتابی دربارة متنبی شاعر معروف عرب . معروفترین شعر او قصیده ای است خطاب به سلطان عبدالحمید عثمانی که پس از پیروزی او در جنگ یونان سروده شده است (سرکیس ، ج 1، ستون 581ـ582؛ زرکلی ، کحاله ، مجاهد، همانجاها).

---

منابع :
(1) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(2) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة والمعربة ، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛
(3) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(4) زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة ، بیروت 1994.

/ اکبر ثبوت /