بریل ، مطبعه ، مؤسسه ای انتشاراتی در شهر دانشگاهی لیدن هلند. این مؤسسه به سبب اهتمام به نشر انتقادی میراث مکتوب اسلام و نیز انتشار طبع اول و دوم > دایرة المعارف اسلام < شهرت جهانی یافته است . نخستین پایة این مؤسسه ، چاپخانه ای بود که توماس فن ارپنیوس (1584ـ1624) اولین بنیانگذار حقیقی جنبش خاورشناسی در هلند، براساس چاپخانة رافلنگیوس (1539ـ1597) در 1595 در خانة خود در شهر لیدن و باصرف مبلغی هنگفت از مال خویش ، تأسیس کرد که به چاپخانة لیدن شهرت یافت (عقیقی ، ج 2، ص 299، 303؛ سرکیس ، ج 1، ستون 421؛ > کتابهایی دربارة عربستان و اسلام < ، ص XVII ). در آن ، افزون بر چاپ و نشر متون اسلامی ، مطالعات اسلامی نیز صورت می گرفت (عقیقی ، ج 2، ص 303). اما در واقع ، پایه گذار مؤثر این مؤسسه یوردان لوختمن بود که در 1683 مؤسسه ای انتشاراتی به نام خود، در لیدن بنیاد نهاد که شهرت آن در حدود 1760 به اوج خود رسید (فانی ، ص 40(

در 1800، ناشری جوان و مبتکر به نام یان بریل به مدیریت مؤسسة لوختمن برگزیده شد. در سالهای مدیریت او، این مؤسسه جان تازه ای گرفت . یان بریل ،پس از 48 سال فعالیت ، در 1848 بازنشسته شد؛ و صاحبان مؤسسه لوختمن ، که توان ادارة مؤسسه را نداشتند، آن رابه پسر یان بریل ، اِوِرت یان بریل ، فروختند و از آن پس ،مؤسسة انتشاراتی لوختمن به مؤسسة انتشاراتی «بریل » شهرت یافت . اورت یان بریل کارهای پدر را دنبال کرد و دامنة فعالیتهای این مؤسسه را گسترد و با یاری و نظارت خاورشناسان سرشناسی چون دوزی ، دخویه ، و یونبل (جوین بول ) ، به نشر انتقادیِ بسیاری از کتابهای اسلامی پرداخت . پس ازدرگذشت ا. ی . بریل (1871)، وان اورت و استوپلاز مدیریت مؤسسه را برعهده گرفتند که این دو نیز، بدون تغییرنام

مؤسسه ، دامنة کار را بیش از پیش گستردند، تا سرانجام مؤسسة بریل در 1896 به صورت شرکت سهامی درآمد (همان ، ص 40ـ41). از اوایل سدة بیستم ، با تأسیس شعبه هایی در لندن ، پاریس و لایپزیگ ، کار مؤسسه بریل جنبة بین المللی یافت و نشر مجله های تخصّصی پس از جنگ جهانی دوم بر غنای آن افزود. هم اکنون این مؤسسه سالانه بیش از سی مجلة تخصصی ، سیزده سالنامه به زبانهای مختلف و حدود صد عنوان کتاب تازه منتشر می کند (همان ، ص 41(.

همزمان با رشد روزافزون مطالعات اسلامی در غرب ، مؤسسة بریل نیز بیش از پیش وسعت یافت ، بویژه آنکه کار چاپ «دایرة المعارف اسلام * » نیز، که برجسته ترین دستاورد چندین سده مطالعات اسلامی در غرب به شمار می آمد، به این مؤسسه واگذار شد، و بدین سان مؤسسة بریل با اهتمام به چاپ اثری جهانی ، خود نیز شهرت جهانی یافت .

مؤسسة بریل آثاری متنوّع به زبانهای عربی ، فارسی ، ترکی ، قبطی ، آشوری ، بابلی ، عبری ، سریانی ، حبشی ، سامری ، سانسکریت ، جاوه ای ، چینی و ژاپنی منتشر کرده است (عقیقی ، ج 2، ص 299). از میان برجسته ترین آثار انتشار یافته در این مؤسسه می توان به طور خلاصه از اینها نام برد: المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی (اثر ونسینک ، 1937ـ 1988)؛ مثنوی مولوی (به کوشش نیکلسون ، 8جلد، متن و ترجمه و تفسیر، 1925ـ1937)؛ دورة هفت جلدیِ آثار جغرافیدانان عرب (به اهتمام دخویه ، 1967)؛ معجم الادباء ، اثر یاقوت حموی (به اهتمام مارگلیوث ، 1908ـ1927)؛ تجارب الامم اثر ابوعلی مسکویه (به اهتمام لسترنج و دیگران ، 1909 ـ 1917)؛ جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل الله (به کوشش بلوشه ، 1911) و دهها کتاب دیگر (فانی ، ص 42؛ عقیقی ، ج 2، ص 300ـ301). آثار منتشر شده در مؤسسة بریل تا 1368ش /1983، بیش از شش هزار کتاب بوده که در مدت سیصد سال نشر یافته است (فانی ، ص 41).

---

منابع :
(1) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة والمعرّبة ، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛
(2) نجیب عقیقی ، المستشرقون ، قاهره 1980ـ1981؛
(3) کامران فانی ، «سیصدمین سال تأسیس مطبعة بریل »، نشر دانش ، سال 3، ش 5 (مرداد و شهریور 1362)؛


(4) Books on Arabia and the Islam , printed and edited by E. J. Brill, Leiden 1957.

/ علیرضا عسگری /