بُرَیْدبن مُعاویه عِجْلی ، از صحابه و فقهای بزرگ شیعه در نیمة اول قرن دوم . ابن حجرعَسقلانی نام او را حاتم و کنیه اش را ابوالقاسم نوشته است (ج 2، ص 10). سال تولدش معلوم نیست . وی از اصحاب برجسته و معتمد امام باقر و امام صادق علیهماالسلام بوده و به گفتة کشّی از جمله شش فقیه بزرگِ شیعة آن قرن است که در نشر فقه و معالم شیعه بسیار مؤثر بوده اند. این شش نفر را «افقه الاوّلین » نامیده اند (کشّی ، ص 238؛ نوری ، ج 3، ص 757) که طبقة اولِ اصحاب اجماع * نیز شمرده می شوند. شیخ طوسی در رجال خود (ص 109، 158)، او را در گروه اصحاب بزرگِ هر دو امام آورده است . همچنین روایاتی از امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام در ستایش از برید و چند تن دیگر نقل شده است . در این روایات ، از آنان به احیاکنندگانِ آثار نبوت ، نگهبانانِ دین ، اُمَنای خداوند بر حلال و حرام (کشّی ، ص 137)، محبوبترین کسان نزد امام صادق علیه السلام ، بشارت داده شدگانِ به بهشت و حواریّون امام باقر و امام صادق علیهماالسلام تعبیر شده است (علامه حلّی ، ص 26ـ27؛ امین ، ج 3، ص 558). ابن حجرعسقلانی در لسان المیزان (ج 2، ص 10) به مقام او نزد ائمة شیعه علیهم السلام اشاره کرده است . ابن غَضائری کتاب او را، که علی بن عُقْبة را ویِ آن بوده ، دیده است (خوئی ، ج 3، ص 285). وی از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام بدون واسطه و گاهی به واسطة محمدبن مسلم روایت می کند، همچنانکه شمار زیادی از محدّثان از او حدیث نقل کرده اند. 206 روایت از او در کتب شیعه ثبت است (خوئی ، ج 3، ص 290ـ291). نجاشّی تاریخ مرگش را در زمان زندگی امام صادق علیه السلام ، یعنی پیش از 148، نوشته و از قول ابن فضال سال 150 را نقل کرده است (تستری ، ج 2، ص 281). برخی همین سال 150 را، با توجه به چند قرینه ، صحیح می دانند (همان ، ج 2، ص 282؛ نجاشّی ، ص 112؛ علامه حلّی ، ص 27(.

کشّی سه روایت هم در نکوهش او نقل کرده است که علمای بزرگِ رجال آن را پاسخ داده و نپذیرفته اند؛ زیرا، علاوه بر وجود راویان غیر ثقه در سلسلة اِسنادِ این روایات ، نشانه های تقیّه نیز در این نکوهش دیده می شود. مؤلفان تنفیح المقال ، اعیان الشیعه و معجم رجال الحدیث در این باره بتفصیل بحث کرده اند (مامقانی ، ج 1، ص 166؛ خوئی ، ج 3، ص 288ـ290؛ امین ، ج 3، ص 559).

---

منابع :
(1) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، بیروت 1390/1971؛
(2) محمدبن علی اردبیلی ، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطّرق و الاسناد ، بیروت 1403/1983، ذیل «بریدبن معویة »؛
(3) محسن امین ، اعیان الشیعه ، چاپ حسن امین ، بیروت 1403/1983؛
(4) محمدتقی تستری ، قاموس الرجال ، قم 1410؛
(5) ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/1983؛
(6) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، نجف 1380/1961؛
(7) حسن بن یوسف علامه حلّی ، رجال العلامة الحلّی ، چاپ محمد صادق بحرالعلوم ، نجف 1381/1961، چاپ افست قم 1402؛
(8) محمدبن عمرکشّی ، اختیار معرفة الرجال ، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد 1348 ش ؛
(9) عبدالله مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛
(10) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنفّی الشیعه المشتهربرجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم 1407؛
(11) حسین بن محمدتقی نوری ، مستدرک الوسائل ، ج 3، چاپ محمدرضا نوری نجفی ، تهران 1321.

/ محمود مهدوی دامغانی /