بَرید(2) ، بزرگترین و یکی از مهمترین واحدهای اندازه گیری طول در احکام شرعی . این واژه برگرفته از وردوس لاتینی یا بردس یونانی ، به معنای اسب چاپار، و اصل آن آشوری ( د. اسلام ، چاپ دوم ؛ دایرة المعارف فارسی ، ذیل واژه ) یا احتمالاً معرّب بوریدو (پریدو )ی اکدی است (دیانت ، ج 1، ص 68). به نوشتة بسیاری از کتابهای جغرافیایی و واژه نامه ها، اصل برید فارسی و بُریده دُنْب یا بریده دُم بوده که بعدها قسمت انتهایی آن حذف و در زبان عربی با تخفیف بیان شده است . در گذشته ، واژة برید، علاوه بر مَرکَب ، برسوار (پیک ) و ایستگاهها (رباطها)ی محل توقف پیک نیز اطلاق می شد، اما بعدها برای اندازه گیری مسافت به کار رفت (خوارزمی ، ص 89؛ ثعالبی ، ص 398ـ399؛ مسکویه ، ج 1، ص 88؛ زمخشری ، ص 58؛ گردیزی ، ص 56؛ حمزة اصفهانی ، ص 38؛ قلقشندی ، ج 14، ص 366ـ367؛ برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به برید * (1)).

اندازة برید در نواحی مختلف ، متفاوت بوده است ؛ چنانکه طول آن را در شهرهای ایران دو فرسخ * (شش میل * ) و در بلاد غربی اسلامی چهار فرسخ (دوازده میل ) ذکر کرده اند ( د. اسلام ، همانجا؛ لین ، ذیل واژه ). به گفتة مقدسی (ص 66) برید در بادیه و عراق دوازده میل و در شام و خراسان شش میل اختیار می شد. خوارزمی (همانجا) فاصلة تقریبی دو ایستگاه خبررسانی را دو فرسخ یا یک برید دانسته است . اغلب فقها و جغرافیانویسان ، برید را چهار فرسخ و هر فرسخ را سه میل و هر میل را سه هزار ذراعِ * هاشمی می دانند (قلقشندی ، ج 14، ص 366)، و چون هر ذراع هاشمی 6ر61 سانتیمتر است (خاروف ، ص 441)، مقدار برید 176ر22 کیلومتر خواهد شد. به نوشتة ابن طقطقی (ص 145) برید چهار فرسخ تمام (معادل دوازده میل ) و حد نهایی فاصلة میان دو ایستگاه است . ابن بطوطه (ج 1، ص 60)، فاصلة شهر منُف ، مرکز علمی و سیاسی مصر، با فُسطاط را یک برید (چهار فرسخ ) ذکر کرده است . ابن خرداذبه نیز که در عهد عباسیان از کارداران ادارة برید ( رجوع کنید به برید(1)) بوده و خود فواصل برید را پیموده ، مقدار متوسط آن را چهار فرسخ یا 000 ، 48 ذراع نوشته است (دیانت ، ج 1، ص 69؛ حسینی استرآبادی ، ص 432) و چون هر ذراع شرعی 2ر46 سانتیمتر است (خاروف ، ص 455)، مقدار یک برید شرعی 176ر22 کیلومتر خواهد شد. البته این مقدار، مخالف نظریات کسانی است که برید را 24 کیلومتر دانسته اند و یا مقدار مشخصی برای آن تعیین نکرده اند (هینتس ، ص 88ـ89؛ المعجم الوسیط ، ذیل واژه ). بسیاری از واژه نامه ها نیز اندازة یک برید را دوازده میل ، یا همان چهار فرسخ ، ضبط کرده اند ( رجوع کنید به زمخشری ؛ تاج الاسامی ؛ زنجی سجزی ؛ شرتونی ؛ داعی الاسلام ، ذیل واژه ).

در برخی مآخذ، واژة «مرحله » و گاه «منزل » به معنی برید به کار رفته است ( رجوع کنید به آنند راج ، ذیل «مرحلة »؛ غیاث الدین رامپوری ؛ دهخدا، ذیل «مرحله » و «منزل »)، با این تفاوت که اندازة منزل ، یعنی مسافتی که معمولاً کاروانی در یک روز طی می کند، بسیار متغیر است (دیانت ، ج 1، ص 456ـ457). برای مثال در استان لرستان ، منزل که از واحدهای رایج طول به شمار می رود معادل شش فرسخ است (ایزدپناه ، ج 2، ص 565(

در آثار فقهی نیز، در مبحث مسافرت و حد شرعی آن ، از واحد برید استفاده شده و از روایاتی که از امامان علیهم السلام نقل شده است ، چنین برمی آید که اندازة هر برید چهار فرسخ بوده است (حرّ عاملی ، ج 5، ص 490ـ502؛ فیض کاشانی ، ج 2، باب 14، ص 24؛ نجفی ، ج 14، ص 193ـ201؛ کاشانی ، ص 419). حرّ عاملی (ج 5، ص 495) این مطلب را که حد شرعی مسافرت یک بریدِ دو فرسخی است ، قولی نادرست و ناشی از سهو کاتبان روایتها می داند.

---

منابع :
(1) ابن بطوطه ، رحلة ابن بطوطة ، چاپ محمد عبدالمنعم عریان ، بیروت 1407/1987؛
(2) ابن طقطقی ، تاریخ فخری : در آداب ملکداری و دولتهای اسلامی ، ترجمة محمد وحید گلپایگانی ، تهران 1360 ش ؛
(3) حمید ایزدپناه ، آثار باستانی و تاریخی لرستان ، تهران 1363 ش ؛
(4) تاج الاسامی (تهذیب الاسماء) : فرهنگ عربی به فارسی ، چاپ علی اوسط ابراهیمی ، تهران 1367 ش ؛
(5) عبدالملک بن محمد ثعالبی ، تاریخ غررالسیر : المعروف بکتاب غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم ، چاپ زُتنبرگ ، پاریس 1900، چاپ افست تهران 1963؛
(6) محمدبن حسن حرّ عاملی ، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة ، چاپ عبدالرحیم ربانی شیرازی ، بیروت 1403/1983؛
(7) محمدمؤمن بن علی حسینی استرآبادی ، رسالة مقداریه ، چاپ تقی بینش ، فرهنگ ایران زمین ، ج 10 (1341 ش )؛
(8) حمزة بن حسن حمزة اصفهانی ، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلاة والسلام ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(9) محمد احمد اسماعیل خاروف ، «اوزان و مکاییل و مقاییس اسلامی از قرن 1ـ14 هجری و مقایسه آنها با اوزان و مکاییل و مقاییس بین المللی کنونی » ، پایان نامة دکتری دانشکدة الهیات و معارف اسلامی ، دانشگاه تهران 1353 ش ؛
(10) محمدبن احمد خوارزمی ، مفاتیح العلوم ، چاپ ابراهیم ابیاری ، بیروت 1404/1984؛
(11) محمدعلی داعی الاسلام ، فرهنگ نظام ، تهران 1362ـ1364 ش ؛
(12) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374 ش ؛
(13) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیرنظر محمد معین ، تهران 1325ـ1359 ش ؛
(14) ابوالحسن دیانت ، فرهنگ تاریخی سنجش ها و ارزش ها ، تبریز 1367 ش ؛
(15) محمودبن عمر زمخشری ، پیشرو ادب ، یا، مقدمة الادب ، چاپ سید محمدکاظم امام ، تهران 1342 ش ؛
(16) محمودبن عمر زنجی سجزی ، مهذب الاسماء فی مُرَتَّبِالحروف و الاشیاء ، چاپ محمدحسین مصطفوی ، ج 1، تهران 1364 ش ؛
(17) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنند راج : فرهنگ جامع فارسی ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1363 ش ؛
(18) سعید شرتونی ، اقرب الموارد فی فصح العربیة والشوّارِد ، قم 1403؛
(19) محمدبن جلال الدین غیاث الدین رامپوری ، غیاث اللغات ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1337ـ 1338 ش ؛
(20) محمدبن شاه مرتضی فیض کاشانی ، کتاب الوافی ، قم 1404؛
(21) احمدبن علی قلقشندی ، صبح الاعشی ، قاهره ( تاریخ مقدمه 1383/ 1963 ) ؛
(22) حبیب الله بن علی اکبر کاشانی ، توضیح البیان فی تسهیل الاوزان ، چاپ محمد شریف ، قم 1404؛
(23) عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، تاریخ گردیزی ، چاپ عبدالحی حبیبی ، تهران 1363 ش ؛
(24) احمدبن محمد مسکویه ، تجارب الامم ، ترجمة ابوالقاسم امامی ، ج 1، تهران 1369 ش ؛
(25) المعجم الوسیط ، قاهره 1400/1980؛
(26) محمدبن احمد مقدسی ، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(27) محمدحسن بن باقر نجفی ، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام ، بیروت 1981؛
(28) والترهینتس ، اوزان و مقیاسها در اسلام ، ترجمه و حواشی غلامرضا ورهرام ، تهران 1368 ش ؛


(29) EI 2 , s.v. "Bar ¦  d" (by D. Sourdel);
(30) E. W. Lane, Arabic- English lexicon , Cambridge 1984.

/ حسن فقیه عبداللهی /