responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1151

 

بریتانیا ، موزه و کتابخانه ، یکی از معتبرترین موزه ها و کتابخانه های جهان در لندن با آثار بسیاری از تاریخ طبیعی و تمدن بشری در دورانهای مختلف ، از جمله آثار اسلامی از قرن دوم هجری و بعد. این مرکز در 1753، با مجموعة اهدایی سِر هانس سلون طبیعی دان ، شامل دستنوشته ها، کتابهای چاپی و آثار باستانی ، رسماً تأسیس شد و در 1759 با افزوده شدن مجموعه های دیگر، برای استفادة همگانی گشایش یافت ( > جهان دانش 1994 < ، ص 1553؛ استیپچویچ ، ص 558 ـ 559؛ بریتانیکا ، ذیل "British Museum" ). این موزه ، با بیش از چهار میلیون بازدیدکننده در سال ( > دایرة المعارف ورلد بوک < ، ذیل "British Museum" )، برخی از نفیسترین آثار تاریخ تمدن بشری را در خود جای داده است ، از جمله آثاری از آتن ، مصر، سومر (اور)، آشور (نینوا)، چین و آثار هنر اسلامی ( دایرة المعارف فارسی ، ذیل «موزه ی بریتانیائی »).

بخشهای مختلف موزه عبارت اند از: نقاشی و تصویر، سکه و نشان (مدال )، آثار باستانی مصر، آسیای غربی (برای نمونه های مربوط به ایران باستان رجوع کنید به بارنت ، ص 25ـ31)، یونان و روم ، قرون وسطی ودوره های بعد، آثار باستانی شرقی ، آثار پیش از تاریخ و رومی ـ بریتانیایی ، آثار قوم شناختی ( > دایرة المعارف ورلد بوک < ، همانجا). موزة بریتانیا به دلیل امکانات مالی ، اشیایی کمیاب و عتیقه را از سراسر دنیا جمع آوری کرده است (استیپچویچ ، ص 559). بسیاری از این آثار حاصل کاوشهایی است که در بعضی از آنها موزه مشارکت داشته است (طاهری ، ص 130ـ131، 371، 478ـ479؛ لوسوئور، ص 109ـ110).

موزة بریتانیا غنیترین گنجینه های هنر اسلامی (از قرن دوم هجری به بعد) را در زمینه های گوناگون و از سرزمینهای مختلف اسلامی گردآورده است ، از جمله نامه ای به زبان عربی بر روی پارچه که احتمالاً به اوایل قرن دوم تعلق دارد (زیدان ، ص 204)؛ و نیز آثار کمیاب و کم نظیری از دورة عباسیان ،فاطمیان مصر (قرن چهارم و پنجم )، ایوبیان شام (قرن ششم ) و دوره های مختلف ایران و عثمانی ، در رشته های فلزکاری ، سفال ، بلور و کاشی . بخش سکه های این موزه نیز مجموعة تقریباً کاملی از ادوار مختلف اسلامی است (وارد، ص 64، 84؛ میچل ، ص 125، 141ـ142، 241، 254، 258، 263ـ269؛ تونگینی وگروب ، ص 74؛ شمس اشراق ، ص 7(.

همچنین در این موزه آثار بسیار کهن از هنر ایران پیش از اسلام وجود دارد، مانند سفالینه های 3300 پیش

از میلاد؛ مجموعه ای از ظروف سیمین و زرین ، احتمالاًاز گنجینه های معابد مغان از قرن ششم تا چهارم پیش ازمیلاد؛ و استوانة فرمان کوروش کبیر (حک : 559 ـ 529ق م ؛ بارنت ، ص 25، 28ـ29؛ فره وشی ، ص 81؛ نیز رجوع کنید به بلنیتسکی ، ص 83). آثار عتیقة ایران پیش از اسلام درموزة بریتانیا، بیشتر اشیایی است که در نتیجة کاوشهای باستان شناسی به دست آمده ، اما آثار متعلق به پس از اسلام غالباً از مجموعه های شخصی و قدیمی جمع آوری شده وبه همین علت معرف ذوق شخصی انگلیسیهایی نظیر برادران شرلی ، سِر جان ملکم و سِر گور اوزلی است که به شرق سفر کرده اند (بارنت ، ص 25ـ27؛ گری ، ص 30). از هنرهای ایرانی اسلامی ، آثاری در دو رشتة تصویر و تذهیب کتب خطی و صنعت فرش و قالی بیش از نمونه های دیگر به چشم می خورد (گری ، همانجا). برخی از آثار نفیس ایران پس از اسلام عبارت اند از: «خمسة نظامی » که برای شاه طهماسب (حک :930ـ984) در تبریز تهیه شده ؛ اسطرلابی که برای سلطان حسین صفوی در 1133 ساخته شده ؛ کلاهخود و زرهی به نام شاه عباس اول (حک :989ـ1083)؛ سفالهای لعابدار نیشابور و کاشیهای عهد سلجوقی (همان ، ص 30، 32).

کتابخانة موزة بریتانیا تا 1352 ش /1973 بخشی از موزه بود. در این سال ، کتابخانة ملی اَمانی ، کتابخانة ملی مرکزی و سازمان کتابشناسی ملی بریتانیا نیز به این کتابخانه پیوست و به نام کتابخانة بریتانیا با پانزده میلیون جلد کتاب به صورت یکی از غنیترین کتابخانه های جهان درآمد (تامپسون ، ص 26؛ > جهان دانش 1994 < ، ص 1540ـ1541؛ > دایرة المعارف ورلد بوک < ، ذیل "British Library" ). در مجموعه های مختلف این کتابخانه آثاری به بیشتر زبانهای دنیا نگهداری می شود که فقط در مجموعه های شرقی به بیش از سیصد و پنجاه زبان کتاب موجود است (دی ، ص 26).

از قسمتهای مهم کتابخانه ، بخش مجموعه های خاص مشتمل بر : نسخ خطی عربی ، کتب شرقی و مجموعة کتابخانة دیوان هند (مجموعه های ایندیا آفیس )، نقشه ، آثار موسیقی و تمبر است ( > جهان دانش 1994 < ، ص 1541). بخش کتب شرقی و مجموعة دیوان هند مجموعة بزرگی از کتابهای چاپی و خطی نفیس اسلامی به زبانهای مختلف است . این مجموعه اکنون دارای بیش از 000 ، 40 نسخة خطی و 000 ، 400 کتاب چاپی است (گودآکر و پریچارد، ص 13). بخش عربی که از مهمترین بخشهاست ، دارای 000 ، 6 نسخة خطی و 000 ، 30 جلد کتاب چاپی و نمونه هایی از خط عربی و تذهیب است . احتمالاً قدیمترین قرآن موجود در اروپا نیز در این بخش قرار دارد. همچنین تصویرهایی از نسخه های منحصر به فرد عربی گردآوری شده است که منبع مهمی برای مطالعات عربی و اسلامی شمرده می شود. تعداد زیادی از اولین چاپهای کتابهای عربی نیز در کتابخانه نگهداری می شود (همان ، ص 19ـ20). بخش فارسی شامل حدود 000 ، 3 نسخة خطی و 000 ، 10 کتاب چاپی است . کتب تاجیکی نیز در این بخش قرار دارد. تعدادی از کتابهای فارسی از مجموعه های خصوصی به تملک کتابخانه در آمده است (همان ، ص 29).

این کتابخانه همچنین دارای تعداد بسیاری از نگارگریهای هنرمندان مسلمان و بویژه ایرانی است که قسمتی از آنها در کتابخانه و بقیه در موزه نگهداری می شود. فهرست مفصلی از نگارگریهای ایرانی (مشتمل بر 404 مجموعه ) در 1356 ش /1977 تدوین شده که در واقع مکمل فهارس نسخ خطی فارسی پیشین این کتابخانه است (تیتلی ، مقدمه ، ص xi ).

برای کتابهای عربی ، فارسی ، ترکی ، بنگالی ، اتیوپیایی ، عبری ، هندی ، گجراتی ، پالی ، سوری و سنسکریت این کتابخانه فهرستهایی تهیه شده است (گودآکرو پریچارد، ص 9، 11، 31؛ سزگین ، ص 72؛ کتابنامه ی فهرست های دست نویس های اسلامی و کتابشناسی ها ، ص 47ـ 489


منابع :
(1) الکساندر استیپچویچ ، کتاب در پویة تاریخ ، ترجمة حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی ، مشهد 1373ش ؛
(2) ر.د. بارنت ، «آثار عتیق ایران در موزة بریتانیا»، نقش و نگار ، دورة 2، ش 5 (بهار 1337)؛
(3) الکساندر بلنیتسکی ، خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه ) ، ترجمة پرویز ورجاوند، تهران 1364ش ؛
(4) جیمز تامپسون ، تاریخ اصول کتابداری ، ترجمة محمود حقیقی ، تهران 1366ش ؛
(5) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374ش ؛
(6) جرجی زیدان ، تاریخ تمدّن اسلام ، ترجمه و نگارش علی جواهرکلام ، تهران 1369ش ؛
(7) فؤاد سزگین ، کتابخانه ها و مجموعه های نسخه های خطی عربی در جهان ، ترجمه ، تنظیم و فهرستها از چنگیز پهلوان ، ( تهران ) 1366ش ؛
(8) عبدالرزاق شمس اشراق ، نخستین سکه های امپراتوری اسلام ، اصفهان 1369ش ؛
(9) ابوالقاسم طاهری ، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، یا، تاریخ دویست سالة مطالعات ایرانی ، تهران 1352ش ؛
(10) بهرام فره وشی ، ایرانویج ، تهران 1374ش ؛
(11) کتابنامه ی فهرست های دست نویس های اسلامی و کتاب شناسی ها : جمع آوری شده تا تاریخ 15/2/1376 ، تهران : مؤسسة نشر حدیث اهل البیت علیهم السلام ، ( 1376ش ) ؛
(12) سِر بازل گری ، «گنجینه های هنری ایران در موزة بریتانیا»، ایران آباد ، ش 12 (اسفند 1339)؛
(13) امیل لوسوئور، نفوذ انگلیسی ها در ایران ، ترجمة محمدباقر احمدی ترشیزی ، ( تهران ) 1368ش ؛


(14) Alan Day, The British Library: a guide to its structure, publications, collections and services , London 1988;
(15) H.J. Goodacre and A. P. Pritchard, British Library Reference Division:guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books , London 1977;
(16) George Michell, The arts of Islam, Hayward Gallory, 8 April-4 July , London 1976;
(17) The New encyclopaedia Britannica , Chicago 1985, Micropaedia ;
(18) Narah M. Titley, Miniatures from Persian manuscripts , London 1977;
(19) Cristina Tonghini and Ernst J. Grube, "Towards a history of Syrian Islamic pottery before 1500", in Islamic art , III, 1988-1989 , New York 1989;
(20) Rachel Ward, Islamic metalwork , London 1993;
(21) The World Book encyclopaedia , London 1995;
(22) The World of learning 1994 , 44th ed. London 1994.

/ اکرم ارجح /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1151
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست