برهان مسکین هروی ، از دانشمندان و عرفای اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم . دربارة تاریخ تولد، وفات و شرح حال وی اطلاع چندانی در دست نیست . برهان مسکین در هرات می زیسته (نفیسی ، ج 2، ص 782) و عمری به تحصیل و تألیف و مجاهدة نفس و تزکیة باطن گذرانده است . وی در تألیفاتش از خود با عنوان «مسکین » و «برهان المساکین » نام برده است (کتابخانة گنج بخش ، 1357ـ1361 ش ، ج 4، ص 2381).

معین الدّین محمّدبن محمّد فراهی (متوفی 908 یا 910 یا 916)، مؤلف بحرالدّرر ، نیز با عنوان «مسکین » و «معین المسکین » از خود یاد کرده است (کتابخانه گنج بخش ، 1350ـ1355 ش ، ج 1، ص 357ـ358، ج 2، ص 4، 519،524؛ فراهی ، ص دوازده ، 2).

آغاز همة کتابهای این دو، بدون استثنا، با آیة کریمة «... رَبَّنآ آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحمَةً وَ هَیِّی لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَداً» (کهف : 10) شروع می شود. شباهتهای بسیاری نیز در تألیفاتشان از نظر شیوة نگارش و موضوعات دیده می شود که احتمال یکی بودن آنها را در ذهن برمی انگیزد.

از برهان مسکین هشت اثر به جا مانده است که عبارت اند از: ارشادالمسلمین (تألیف در 914)، ترجمه و شرح العقائد نجم الدین عمربن محمد نسفی (متوفی 537؛ منزوی ،ج 2، ص 1142؛ کتابخانة ندوة العلماء، ص 126)؛ انیس العابدین در عبادات ؛ انیس الواعظین ، چهل حدیث از رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم (نفیسی ، همانجا). معین المساکین فراهی نیز کتابی به نام روضة الواعظین دارد که شامل چهل حدیث است (آقابزرگ طهرانی ، ج 11، ص 305؛ منزوی ، ج 4، ص 2353) که احتمال یکی بودن این دو اثر و مؤلف آن را تقویت می کند؛ اورادالاوقات ؛ خلاصة الاوراد ، گزیده ای از اوراد فی الایام والساعات مشتمل بر مقدمه و 37 باب ، دربارة آداب و سنن و احکام (کتابخانة گنج بخش ، 1357ـ 1361 ش ، ج 4، ص 2381؛ منزوی ، ج 3، ص 1429ـ1430)؛ روضة الاتقیا ( الاصفیاء ) فی ذکرالاولیا ؛ سراج المتعلمین در نحو؛ کنوز الاعمال (نفیسی ، ج 2، ص 782ـ783؛ منزوی ، ج 2، ص 1142(

---

منابع :
(1) محمد محسن آقا بزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) معین الدین بن محمد فراهی ، تفسیر حدائق الحقائق : قسمت سورة یوسف ، چاپ سید جعفر سجادی ، تهران 1364 ش ؛
(3) کتابخانة گنج بخش ، فهرست نسخه های خطی کتابخانة گنج بخش ، تألیف محمدحسین تسبیحی ، راولپندی 1350ـ1355 ش ؛
(4) همان ، تألیف احمد منزوی ، اسلام آباد 1357ـ 1361 ش ؛
(5) کتابخانة ندوة العلماء، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانة ندوة العلماء لکهنو ، دهلی نو 1365 ش ؛
(6) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد 1362ـ 1370 ش ؛
(7) سعید نفیسی ، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم ، تهران 1363 ش .

/ بمانعلی دهقان /