responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1103

 

برهان الدین بخاری مرغینانی ، علی بن ابی بکربن عبدالجلیل ، فقیه قرن ششم . زرکلی (ج 4، ص 266) تاریخ تولد او را 530 ذکر می کند. در مرغینان به دنیا آمده (مدرس تبریزی ، ج 1، ص 256) و در سمرقند، در 593، درگذشته است (سرکیس ، ج 2، ستون 1739؛ قرشی حنفی مصری ، ج 1، ص 383؛ بغدادی ، ج 1، ستون 702؛ ابن قطلوبغا، ص 148). نسبت او گاهی به فرغانه و گاهی به مرغینان ذکر شده است (زرکلی ، همانجا)؛ و این از آن روست که مرغینان نام یکی از شهرهای فرغانه بوده است (یاقوت حموی ، ج 4، ص 500؛ ابن عبدالحق ، ج 3، ص 12599

وی نزد دانشمندانی چون نجم الدین نسفی و عثمان بن علی بیکندی به فراگرفتن فقه پرداخت و سنن ترمذی را در زادگاهش نزد استاد قرائت کرد (قرشی حنفی مصری ، ج 1، ص 158، 259، 383؛ لکنوی ، ص 141؛ برهان الدین بخاری مرغینانی ، ج 1، ص 4)؛ سپس برای شنیدن حدیث ، مسافرت کرد و مشایخ بزرگ و اساتیدی از محدّثان را درک نمود و برای خویش مشیخه * ای ترتیب داد (ابن قطلوبغا، ص 149)، هرچند به گفتة خودش ، اسامی شماری از آنها را ضبط نکرده و، به نقل زَرنُوجی (ص 23)، از این غفلت خود اظهار ندامت کرده است (قرشی حنفی مصری ، ج 1، 383ـ384).

عبدالقادربن محمد قرشی حنفی مصری (696ـ775؛ همانجا) می گوید که مشیخة او را استنساخ کرده و بر آن تعلیقاتی سودمند افزوده است . محمدبن عبدالستّار، شمس الائمة کَردَری (559 ـ642) و نعمان بن ابراهیم زرنوجی (متوفی 640) در شمار شاگردان برجستة او بوده اند (لکنوی ، ص 142؛ کحّاله ، ج 3، ص 43؛ سرکیس ، ج 1، ستون 969؛ زرنوجی ، ص 8) و زرنوجی در تعلیم المتعلّم (ص 15) از برهان الدین نقل حدیث کرده است .

برهان الدین بر اساتید و همردیفان خود، بویژه پس از تألیف آثارش ، برتری یافت ، آنگونه که همگی به این امر اذعان کردند؛ برخی از معاصران وی همانند فخرالدین قاضیخان (متوفی 592) و زین الدین عتایی (متوفی 586)، او را در فضیلت و دانش ستودند (قرشی حنفی مصری ، ج 1، ص 383؛ لکنوی ، همانجا). وی را علاّ مه ، حافظ ، محدّث ، مفسّر، ادیب و شاعر و دربحث و مناظره نیرومند شمرده اند و گروهی انبوه برای فراگیری فقه و حدیث نزد او گرد می آمده اند (ذهبی ، ج 21، ص 232؛ قرشی حنفی مصری ، همانجا؛ لکنوی ، همانجا؛ سرکیس ، ج 2، ستون 1739). لکنوی (ص 6ـ7)، در تقسیم بندی عالمان به شش طبقه ، برهان الدین را در طبقة چهارم و از اصحاب ترجیح قرار داده است که با حسن درایت و درک روایت می توانند دسته ای از روایات را بردسته ای دیگر ترجیح دهند (نیز رجوع کنید به سرکیس ، همانجا).

آثار برهان الدین عبارت است از: بدایة المبتدی و شرح آن به نام الهدایه ؛ التجنیس والمزید؛ شرح جامع الکبیر شیبانی ؛ فرائض العثمانی ؛ کفایة المنتهی فی شرح بدایة المبتدی ؛ مختارات مجموع النوازل ؛ مناسک الحجّ؛ منتقی المرفوع ؛ نشر المذهب (بغدادی ، همانجا؛ طاش کبری زاده ، ج 2، ص 237ـ 238؛ ابن قطلوبغا، همانجا؛ مدرس تبریزی ، همانجا؛ لکنوی ، ص 141؛ برهان الدین بخاری مرغینانی ، همانجا؛ زرکلی ، همانجا). اما مشهورترین اثر او الهدایه در فقه حنفی است که به سبب تألیف آن ، برهان الدین به «صاحب الهدایه » شهرت یافته است (ابن قطلوبغا، ص 148؛ لکنوی ، همانجا؛ قرشی حنفی مصری ، همانجا). طاش کبری زاده (همانجا) الهدایه را یکی از مهمترین آثار علم فتاوی در مذهب حنفی می داند. برهان الدین آنگونه که خود می گوید، ابتدا کتاب بدایة المبتدی را نوشته که محتوای آن ، مختصرقدوری و جامع الصغیر محمدبن حسن شیبانی حنفی ، و نکاتی است که بیان آنها را لازم دانسته ، سپس در شرح آن کفایة المنتهی را نگاشته و آنگاه آن را مختصر کرده و الهدایه نامیده است (لکنوی ، ص 141ـ142؛ حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 2032).

الهدایة پیوسته از کتب مرجع و مورد توجه فقیهان بوده است و ازینرو شرحهای متعددی بر آن نوشته اند (طاش کبری زاده ، ج 2، ص 240ـ246؛ سرکیس ، ج 2، ستون 1739ـ 1740؛ حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 2032ـ2040). به نوشتة قرشی حنفی مصری (همانجا)، کردری الهدایه را برای مردم روایت می کرده است . به نوشتة برخی (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 2032؛ سرکیس ، ج 2، ستون 1739) تألیف الهدایه ، سیزده سال طول کشیده است .

قرشی حنفی مصری علاوه بر شرحی بر الهدایه دوکتاب دیگر به نام العنایة فی تخریج احادیث الهدایه ، و تهذیب الاسماء الواقعه فی الهدایه نوشته و در آنها به رفع اشتباهات و نقایص الهدایه کوشیده است (لکنوی ، ص 100(


منابع :
(1) ابن عبدالحق ، مراصدالاطلاع ، چاپ علی محمد بجاوی ، بیروت 1412/1992؛
(2) ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّة ، چاپ ابراهیم صالح ، بیروت 1412/1992؛
(3) علی بن ابی بکر برهان الدین بخاری ، مرغینانی ، الهدایة : شرح بدایة المبتدی ، ( بی جا، بی تا. ) ؛


(4) اسماعیل بغدادی ، هدایة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 5، بیروت 1410/1990؛
(5) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(6) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، ج 21، چاپ بشار عواد معروف و محیی هلال سرحان ، بیروت 1406/1986؛
(7) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(8) برهان الدین زرنوجی ، تعلیم المتعلم طریق التعلم ، مصر 1319؛
(9) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة والمعربة ، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛
(10) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده ، مفتاح السعادة و مصباح السیادة ، بیروت 1405/1985؛
(11) عبدالقادربن محمد قرشی حنفی مصری ، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة ، حیدرآباد دکن 1332؛
(12) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(13) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی ، الفوائدالبهیة فی تراجم الحنفیة ، کراچی 1393؛
(14) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛
(15) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.

/ مرتضی دهقان /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1103
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست