بادِرائیه ، مدرسة ، از مدارس شافعیانِ دمشق . شیخ نجم الدین ابومحمد عبداللّه بادرائی (594-655)، بنیانگذار مدرسه که مدتی در نظامیه بغداد تدریس می کرد کوشید تا روشهای معمول در آنجا را در مدرسه خود به کار بندد. مدرسه در باب الفرادیس دمشق در خانه ای واقع بود که در اصل از آنِ اُسامه جبلی یکی از امرای شام بود و بادرائی آن را از الملک الناصر داود ایّوبی (متوفی 656) خرید و مدرسه بادرائیه را در آن دایر کرد (اِسنوی ، ج 1، ص 276). مدرسه در 655، چندماه پیش از درگذشت بنیانگذارش ، در حضور الملک الناصر * گشوده شد و بادرائی درمقام مؤسس و واقف و نخستین استاد مدرسه ، نص وقفنامه را در محضر سلطان خواند (نعیمی دمشقی ، ج 1، ص 206). بادرائیه موقوفات فراوان با در آمد سرشار داشت (ابن فُوَطی ، ص 323). از جمله شرایط وقفنامه این بود که طلاّ ب ، مجرّد و ساکن مدرسه باشند و همزمان در مدرسه دیگری تحصیل نکنند؛ زنان و کودکان حق ورود به مدرسه را نداشتند (نعیمی دمشقی ، ج 1، ص 206-207). بادرائی نظارت بر امور مدرسه را به وجیه الدین بن سُوید تفویض کرد. این شغل تا روزگار نعیمی دمشقی (متوفی 927) در خانواده ابن سوید باقی بوده است (نعیمی دمشقی ، همانجا).

کتابخانه بادرائیه دارای کتابهای سودمندی بوده و عبدالوهاب سبکی (متوفی 771)، مؤلف کتاب طبقات الشافعیه ، از جمله کسانی بوده است که به این کتابخانه رفت و آمد داشته و از منابع موجود درآن بهره برده ا ست (ج 3، ص 185). از برنامه های درسی مدرسه جز فقه ، دروس ادبی و علوم قرآنی و حدیث و تفسیر در آن تدریس می شده است . از اشاراتی درباره درگذشت تنی چند از استادان و معیدان در مدرسه و نیز شرط واقف مبنی بر اقامت شبانه روزی دانشجویان چنین برمی آید که بادرائیه ساختمان وسیعی برای خوابگاه طلاّ ب داشته است (ابن کثیر، ج 14، ص 146).

از فرجام کار مدرسه بادرائیه اطلاّ عی در دست نیست . نعیمی دمشقی از شمس الدین حسینی (متوفی 834) به عنوان آخرین مدرس بادرائیه یاد کرده است ( ج 1، ص 213). در منابع تاریخی و تراجم احوال در سده های هفتم تا نهم به عده کثیری از استادان و معیدان و طلاّ ب این مدرسه اشاره شده است . ا زجمله ایشان یکی نجم الدین ابومحمد بادرائی (متوفی 655) است که مدرسه به سبب انتساب به او بادرائیه خوانده شده است . بادرائی پس از تحصیل در شهرهای بغداد و حلب و شام و مصر، به املای حدیث و در 639 در نظامیه بغداد به تدریس فقه شافعی پرداخت و چندین بار از جانب خلیفه به سفارت منصوب شد. در اواخر عمر خود به دمشق رفت و مدرسه بادرائیه را بنیان گذاشت و در آن به تدریس پرداخت ، ولی خلیفه عباسی او را به تصدّی قضای بغداد فرا خواند. بادرائی این پیشنهاد را با ناخشنودی پذیرفت و حدود دو هفته پس از آن در بغداد در گذشت . پس از مرگ او، پسرش کمال الدین عهده دار تدریس در بادرائیه شد (ابن فُوَطی ، ص 323؛
ج 8، ص 159؛
ابن کثیر، ج 13، ص 196ـ197). دیگر کمال الدین ابوالفضل سَلاّ ر اربلی (متوفی 670) بود که به دستور واقف مدرسه ، نخست به اعاده دروس و سپس به تدریس پرداخت (ذهبی ، ج 5، ص 293؛
اسنوی ، ج 2، ص 69-70). بعضی دیگر از مدرّسان این مدرسه عبارت اند از: قاضی عزالدین ابو حفص اربلی (متوفی 675) (نعیمی دمشقی ، ج 1، ص 208)؛
تاج الدین عبدالرحمن فزاری (متوفی 690) و پسرش برهان الدین ابواسحاق فزاری (متوفی 728) که نخست معید درس پدر بود و بعد مدرّس شد (ابن عماد، ج 5، ص 413-414؛
یافعی ، ج 4، ص 279)؛
شرف الدین بن شریشی (متوفی 795)، رئیس شافعیان دمشق واستاد بسیاری از طلاّ ب بادرائیه ؛
قاضی کمال الدین احمد شیرازی (متوفی 736) از شاگردان تاج الدین فزاری (ابن کثیر، ج 14، ص 175؛
ابن عماد، ج 6، ص 342)؛
شمس الدین ابوعبداللّه محمدبن حسن بن محمد حسینی حصنی شافعی (متوفی 834) که ، به گفته نعیمی ، آخرین مدرّس بادرائیه بود (نعیمی دمشقی ، ج 1، ص 213؛
ابن عماد، ج 7، ص 209). از جمله معیدان مشهور بادرائیه می توان از ضیاء طوسی (متوفی 706) (ابن عماد، ج 6، ص 14) و علاءالدین مقدسی (متوفی 748) (همان ، ج 6، ص 153) و حافظ ابن خرّاط (متوفی 739) (نعیمی دمشقی ، ج 1، ص 215) و شمس الدین محمدکواکبی (متوفی 769) (همانجا) نام برد. از جمله طلاّ ب مشهور آنجا ابن کثیر عمادالدین ابوالفداء دمشقی صاحب کتاب البدایة و النهایه (متوفی 774) (ابن کثیر، ج 14، ص 146) و شیخ تقی الدین ابوبکر لوبیانی (متوفی 838) (ابن عماد، ج 7، ص 227) بوده اند.

---

منابع :
(1) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت 1399/1979؛
(2) ابن فُوَطی ، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة ، چاپ مصطفی جواد، بغداد 1351؛
(3) ابن کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ ، قاهره 1351؛
(4) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ عبدالله جبوری ، بغداد 1970-1971؛
(5) محمدبن احمد ذهبی ، العبر فی خبر من غبر ، چاپ صلاح الدین منجد، کویت 1960-1966؛
(6) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد طناحی ، قاهره 1383/1964؛
(7) نورالله کسائی ، مدارس نظامیّه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن ، تهران 1363 ش ؛
(8) عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی ، الدّارس فی تاریخ المدارس ، چاپ جعفر حسنی ، ( بی جا ) 1988؛
عبداللّه بن اسعد یافعی ، مرآة الجنان و عبرة الیقظان ، بیروت 1970.

/نوراللّه کسایی /