responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1084

 

بروسه لی ، محمّدطاهر، شرح حال نویس و کتابنامه نگار تُرک که بیشتر به عنوان نویسندة کتاب عثمانلی مؤلفلری ( مؤلّفان عثمانی ) مشهور است . در1278، در بروسه ( بورسای امروزی ) به دنیا آمد. تحصیل خود را در همین شهر آغاز کرد و پس از اتمام مدرسة علوم سیاسی (رشدیة مُلکیه ) در 1292، وارد مدرسة متوسّطة نظامِ بروسه شد و همزمان ، در مدرسة دیگری نیز، نزد خواجه علی نیکده ای ، به تحصیل خصوصی پرداخت . در علاقة محمّدطاهر به تاریخ و ادبیات ، پدرش رفعت بیگ سهم مهمّی داشت که خود به تصوّف و تاریخ و ادبیات دلبسته بود و دیوان مختصری داشت (بروسه لی ، ج 2، ص 204). از شوال 1297 تا رمضان 1300 در دانشکدة افسری بود (وحیی ، ص 191؛ قس محمّد اسعد، ص 635). در محرّم 1301 در مدرسة نظامِ شهر مَناسْتِر به تدریس جغرافیا، و همزمان ، در مدرسة علوم سیاسی به تدریس تاریخ و فن خطابه پرداخت . وی که از دورة تحصیل در مدرسة نظام به اهل تصوّف و عرفان خاصّه به محیی الدّین بن عربی ، دل بسته و درحلقة مریدان حریری زاده ، مؤلّف تبیانُ وسائلِ الحقائق ، به ملامیّه (ملامتیّه ثانی ) گرویده بود، در این زمان از چهره های شاخص این طریقت شمرده می شد. در نخستین سـال اقامتـش در مناستر، با سید خواجه محمّد نوریِ عربی مَلامی ، در استرمجه دیدار و بیعت کرد و دو سال بعد، از او اجازت ارشاد گرفت . بعد از وفات این شیخ (27 ربیع الثّانی 1305)، بروسه لی از پیشوایان طریقت ملامتیه به شمار می آمد؛ و از اینجا بود که به فکر گردآوری شرح حال متصوّفان ، از جمله پدر خود و شیخ خویش ، افتاد، و این تحقیق را به ترجمة احوال علما و شعرا نیز تعمیم داد و به انتشارِ دست آوردهای خود در نشریات پرداخت .

بروسه لی در طول زندگی خود با سمتهای معلّم و مدیر مدرسه های نظام شهرهای مناستر، اسقوب ، سلانیک و ازمیر خدمت کرد و یک بار نیز، به نامزدی حزب اتّحاد و ترقّی ، نمایندة شهر بروسه در مجلس مبعوثان شد که پس از اعلان مشروطیّت دوم عثمانی ، در 23 ذیقعدة 1326 در استانبول گشایش یافته بود. اما چون طبعش به سیاست سازگار نبود، در اوایل 1330 از این سمت کناره گرفت . او، در مدّت اقامت خود در استانبول با ادیبان مشهور زمان ، از جمله علی امیری و ابن الامین محمود کمال ، آشنا شد و بعدها (1332) به عضویت هیئت معاونت انجمن تاریخ عثمانی و عضویت افتخاری شاخة تُرکیّات انجمن علوم ترک برگزیده شد (تورک بیلگی درنگی ، ص 647). در 1333، در کنار محقّقان نامدار داخلی و خارجی ، از جمله ولد چلبی ، خلیل ادهم ، فن مولر و فریدریش گیزه و دیگران ، عضو افتخاری انجمن تتبّعات اسلامیّه و ملیّه شد.

بروسه لی پس از سالها تحقیق و تتبّع ، در 6 آبان 1304، در استانبول درگذشت و در ناحیة اُسکُدار در حظیرة خانقاه عزیزمحمود هُدایی (از مشایخ جلوتیه ؛ متوفی 1038) به خاک سپرده شد (روزنامة جمهوریت ، ش 25، 10ربیع الثانی ، 1344).

از بروسه لی آثار متعددی برجای مانده که اغلب آنها به چاپ رسیده است ، از جمله ترجمه حال و فضائل شیخ اکبر محیی الدین بن عربی (استانبول 1316)؛ دلیل التفاسیر (1324)؛ منتخبات مصاریع و ابیات (1328)؛ مجموعه ضروب امثال عربیه و فارسیه (چاپ نشده ) و عثمانلی مؤلفلری (مؤلّفان عثمانی )، ج 1، استانبول 1333/1915؛ ج 2، 1338/1920؛ ج 3، 1343/1924). که مهمترین و پرحجمترین اثر بروسه لی به شمار می آید و حاصل بیست تا بیست وپنج سال تلاش و تحقیق مداوم اوست . وی ابتدا این کتاب را «عثمانلی ارباب کمال و معارفی » (ارباب کمال و معارف عثمانی ) و سپس «مرآت » نامید، ولی بعد به عثمانلی مؤلفلری تغییر عنوان داد. اثری است در سه جلد و 1240 صفحه که شرح حال و آثار اندیشمندان و هنرمندان صاحب تألیف ترک را از آغاز حکومت عثمانی تا اواخر نیمة اول قرن چهاردهم در بر دارد و در واقع دانشنامه ای است در هفت فصلِ «مشایخ ، علما، شعرا و ادبا، مورخین ، اطبّا، ریاضیون ، جغرافیّون » که مؤلّف برای تدوین آن ، گذشته از تمامی کتابخانه های عمومی ، بسیاری از کتابخانه های شخصی کتابدوستان معروف مقیم بالکان تا قونیه را بررسی کرده یا با مکاتبه از صاحبان آنها معلومات خواسته است . این کتاب با وجود انتقاداتی که بر قالب و محتوای آن وارد است ، از منابع معتبر تحقیقی به شمار می آید. احمد رمزی ، کتابدار کتابخانة سلیم آغای اُسْکُدار، نمایه ای بر این اثر به نام «مفتاح الکتب و اسامی مؤلفین فهرستی » (...فهرست اسامی مؤلّفان ) نوشته که کار مراجعه به آن را آسان کرده است . عثمانلی مؤلفلری در 1350 ش / 1951، در انگلستان و آلمان همراه با «مفتاح الکتب و...» به چاپ افست رسیده است .

علاوه بر این ، اشعار صوفیانه ای با تخلّص «طاهر» نیز از او بر جای مانده است (گولپینارلی ، ص 329ـ330).


منابع :
(1) محمّد اسعد، مرآت مکتب حربیه ، استانبول 1310؛
(2) محمّدطاهر بروسه لی (طاهر بک )، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342؛
(3) «تورک بیلگی درنگی »، در بیلگی ، ش 6 (نیسان 1330)؛
(4) فاتح کریم اوف ، استانبول مکتبلری ، اورنبورگ 1913، ص 437ـ 438؛
(5) محمّد فؤاد کوپریلی ، «بروسه لی طاهربیگ »، تورک ییلی ، سال دوم ، ش 22 (8 آغسطس 1329)، ص 768ـ770؛
(6) کاظم نامی ( دورو ) ، «تورکجه صرفک موجدی »، تورک ییلی ، سال اول ، ش 24 (5 تشرین اول 1328)، ص 748ـ 749؛
(7) معلّم وحیی ، مسلمانلق و تورک لیگی یوکسلتمگه چالیشانلردن : بروسه لی طاهربیگ ، استانبول 1335؛


(8) Yusuf Ak  uraog § lu, "Tدrklدk Fikri, Tدrk  دlدk Cereyan  , Tدrk Ocaklar  ", Tدrk Y  l  , (1928) 366-369;
(9) Babinger, GOW , (1927) 406-409;
(10) Banarl  , RTET , (1978), II, 1078;
(11) Muallim M. Cevdet, "Osmanl  Mدellifleri ve Zeyli Miftہhu'l- kدtدb ve Esہmi-i Mدellif   n Fihristi", in Osman Nuri Ergin, Muallim M. Cevdet'in Hayat  , Eserleri ve Kدtدphanesi , Istanbul 1937, 449-453;
(12) Osman Nuri Ergin, Muallim M. Cevdet'in Hayat  , Eserleri ve Kدtدphanesi , Istanbul 1937, 23, 392-398;
(13) Abdدlbہki Gخlp  narl  , Mela  m   lik ve Melہm   ler , Istanbul 1931, 328-330, 357;
(14) Martin Hartmann, Unpolitische Briefe aus der Tدrkei , Leipzig 1910, 94-95, 158, 173-179, 217-218;
(15) Kہmil Kepeciog § lu, Bursa Kدtدg § u , Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Ktp., Genel bl. nr. 4519, IV, 249;
Kocatدrk, Tدrk Edebiyat  Tarihi (1970), 788-789 Levend, ibid (1973), 446-447.

/ عمر فاروق آق اون ، تلخیص از ( د. ا. د. ترک ) /

اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1084
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست