بَرَنْتَه ، واژه ای ترکی با ریشه ای نامعلوم ، به مفهوم حملات اقوام کوچ نشین ترک به منظور یغما و غارت ، که در آسیای میانه متداول است و احتمالاً در لهجه های دیگر وجود ندارد. برنته مخصوص زندگی کوچ نشینی است ، و اهمیت حالت جنگی ناشی از آن (جائو > یاغی ) بتفصیل در اثر رادلُف (ج 1، ص 509 و بعد، و بویژه در ترجمة آلمانی قوتادغو بیلیگ ، بخش 1، ص 52 و بعد) آمده است . روزگاری که در استپها حکومت منظمی وجود نداشت و اجرای احکام ، تابع قدرت حاکم («بی » = بیگ ) و حسن نیت طرفین دعوا بود، کوچ نشینان اغلب مجبور می شدند که شخصاً به احقاق حق خود بپردازند. هر قبیله ای مسئول جرمی شناخته می شد که یک یا چندتن از افرادش مرتکب شده بودند، ازینرو اغلب قبیلة مورد تعرض به جای کیفر دادن متجاوز اصلی ، هر کدام از افراد قبیلة شخص متجاوز را که به دست می آورد، مجازات می کرد. کسانی که با چنین «برنته »ای روبرو می شدند، خود را در انتخاب هر یک از «برنته چی »ها، برای انتقام ، مختار می دانستند. اغلب اینگونه کشمکشها و ستیزه های حاصل از آن ، بی آنکه در امور جامعه خللی ایجاد کند، سالها دوام می یافت . حتی به گفتة رادلف ، بخصوص در بحبوحة این ادوار آشفته ، نفوس قبایل و رفاه آنان رو به افزایش بوده است .

در آثار راجع به زندگی ، عرف و عادات اقوام ترک کوچ نشین آسیای میانه و سیبری جنوبی ، واژة برنته (قرقیزی : بَریَمْتَه ؛ سارتی : بَرِمْتَه و بَرَمْتَه عموماً) «یغما، غارت و چپاول » معنی شده است ؛ ولی این مفهومی است که مؤلفان اروپایی و روسی ، بر مبنای تلقی جامعة خودشان ، به این واژه داده اند و با ماهیّت برنته ، که بر اساس مقررات عرف و عادت (زانگْ، توره ) صورت می گرفت ، چندان تناسب ندارد. با این حال ، مسلم است که پس از انحطاط تشکیلات قبیله ای کوچ نشینان اسکان یافتة ساگای و قزاق ـ قرقیز که در قرن اخیر در حوالی قصبات و شهرها که به کشاورزی اشتغال دارند، برنته در میان آنان ، ماهیت یغماگری و دزدی به خود گرفته و به برداشت اقوام مجاور، سرقت نیز نامیده شده است .

پژوهشگرانی که از نزدیک دربارة زندگی قبیله ای ترکهای کوچ نشین آسیای میانه و سیبری جنوبی تحقیق کرده اند، متقاعد شده اند که برنته یا بریمته پدیدة اجتماعی ویژه ای است که با یغما «تالان » و سرقت (اورلوق ) نسبتی ندارد. به نوشتة گرودکف ، برنته در صورتی مطابق عرف و عادت شمرده می شود که دارای سه ویژگی باشد: 1) در روز انجام گیرد؛ 2) علناً گفته شود که حمله به عنوان برنته است ؛ 3) برای احقاق حق باشد. این نوع برنته ، تا این اواخر، در قبیلة بغانه لی ـ نایمان (قبیله ای که حافظ تشکیلات قبیله ای قزاق ـ قرقیز، با تمامی سنتهایش بود) مشاهده می شد. بنابراین عرف ، هر یک از افراد بغانه لی که نتواند از راه اخوت یا با وجود فرمان حاکم حق خود را به دست آورد، مجاز است که از اموال دشمن خود، یا دارایی یکی از همقبیله های او، چند برابر مالی را که به او تعلّق دارد بگیرد و به اوبة ( ایل و قبیلة ) خود ببرد و نگه دارد؛ اما حق تصرف در آن را نخواهد داشت . این مال مانند وجه الضمانی است که طرف دیگر دعوا را به مراجعه نزد حاکم وادار می کند. بر خلاف نظریات رادلف و بارتولد و هودسُن ، برنتة سازگار با عرف و عادت ، هرگز سبب درگیری قبیله ها نمی شود. برنته گاهی در میان افراد یک قبیله و حتی خویشاوندان نیز صورت می گیرد.

رادلف (ج 4،ص 1482) وجود کلمة برنته ـ مطابق عرف و عادت ـ را در ترکیِ سارتی ، به مفهوم «رهن » اثبات کرده است . یوداهین ، (ص 73) کلمة بریمته را کمابیش نزدیک به واقع معنی کرده است . بنا به این معنی ، بریمته واژه ای کهن و به مفهوم حمله ای است برای بردن دامهای شخص متجاوز یا خویشاوندانش ، و یکی از راههای تضمین به دست آوردن حق مورد ادعاست .

---

منابع :


(1) F. Boberg, Mong-Engl. Dict ., Stockholm 1954;
(2) Bukin, Rus.-Kirg. slov ., Tashkent 1883;
(3) A. N. C § udinov, Sprav. slov ., Petersburg 1901;
(4) Entsiklop. slov ., Petersburg 1801 and 1805;
(5) Ganizہde, Rus-tat. slov ., Baku 1902;
(6) N. V. Goryaev, Sravn. etimol. slov. russ. yaz ., Tiflis 1896;
(7) Grodekov, Kirgizi  Kara-Kirgiz  Slr-Daryinskoy oblasti , Ta  kend 1889, 159, 170f., 198f.;
(8) Der grosse Brockhaus , Leipzig 1929;
(9) Alfred E. Hudson, Kazak social structure , New Haven 1938, 66;
(10) Kovalevsk  y, Mong.-russ.-frans. slov., Kazan 1846;
(11) Das Kudatku Bilik , Petersburg 1891;
(12) I.Y.Pavlovsk, Russko-nemetsk . slov ., Leipzig 1911;
(13) W. Radloff, Aus Sibirien 2 , Leipzig 1893;
(14) I. J. Schmidt, Mong.-Deutsch-Russ.Wb .,Petersburg 1835;
(15) Sibirsk. sovietsk. entsiklop ., 1929;
(16) K. K. Yudahin, Kirgizsko-russkiy slover , Moskova 1940.

(17) ؛
بارتولد (د. ا. ترک ) / عبدالادر اینان

(18) / (د. اسلام ) ؛
رحمتی آرات (د. اسلام )