responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1035

 

بِرگِوی یا برگیلی ، تقی الدین محمدبن پیرعلی ، از علمای عثمانی . در 929 در بالیکَسیرزاده شد و نزد پدر، که عالم ، فاضل ، مدرس و از منتسبان به خانقاه بود، به کسب دانش پرداخت و در اندک زمانی بر اقران برتری یافت و به استانبول رفت . در آن شهر، نزد کوچوک شمس الدین افندی درس خواند و وارد مدرسة خاصِّگی (ویژة درباریان ) شد. از علمای مشهور زمان خود، به اخی زاده محمد افندی و سپس به عبدالرحمان افندی معروف به قِزِل مُلا (ملای سرخ ) ـ که بعدها قاضی عسکر روم ایلی شد ـ پیوست . در پایان تحصیل ، در مدارس علوم دینی استانبول به تدریس پرداخت و پس از اخذ انابه (توبه نامه ) از عبدالرحمان قره مانی ، از شیوخ بیرامیه * ، به سلک تصوف درآمد و به همت استادش ، عبدالرحمان افندی ، به سمتِ «قَّسامِ * عسکری » (حفظ اموال وفیات ینی چری * ) اَدِرنه منصوب شد. چندی نگذشت که به فکر ترک سمت دولتی و تدریس افتاد، ولی شیخش به انصراف کامل او از وعظ و تدریس رضا نداد. عطاءالله افندی ، همشهری برگوی (معلم سلیم دوم ) که قدرت علمی وی را ارج می نهاد، مقام مدرسی مدرسه ای را که در بِرگی بنا کرده بود به محمد افندی داد. برگوی براثر لیاقت علمی ، بزودی نام و آوازه یافت و از اطراف و اکناف ، طلاب فراوانی به محضرش شتافتند. او تا پایان عمر، در آن شهر به وعظ و تدریس و تألیف مشغول بود و به همین سبب ، به برگوی شهرت یافت . در 981، در پنجاه و سه سالگی در برگی به بیماری وبا درگذشت . آرامگاهش در محلة چای آن شهر، هنوز هم زیارتگاه است .

برگوی پیرو فقه حنفی و اعتقاد ماتُریدی بود، و برای حفظ شریعت با هرگونه بدعتی مخالفت می ورزید و هرگز حاضر نمی شد که به خاطر حفظ مقام از کمترین سهل انگاری در امور دینی چشم بپوشد، تا جایی که در اواخر عمر، از برگی به استانبول رفت و در پی ارشاد محمد پاشا، وزیر اعظم ، برآمد. برگوی از آنجا که در امور مذهبی فوق العاده تعصب داشت ، کوچکترین انحراف از شریعت را تاب نمی آورد و در رساله هایی که می نوشت بویژه اجیر کردن کسی برای تلاوت قرآن یا دریافت اجرت برای ادای فرایض به نیابت را حرام اعلام می کرد و به همین سبب ، با علمای زمان در مجادله و مناقشه بود. بلال زاده ، یکی از قضات مشهور زمان ، در رسالات خود، در مقام خصومت ، به تخطئة عقیدة برگوی می پرداخت . شیخ الاسلام ابوالسعود افندی نیز، به محض پی بردن به اینکه پیشنهادهای برگوی به اوقاف زیان خواهد رساند، خلاف او فتوی داد و بلال زاده در این راه پیشتر رفت و مدعی شد که اعمال برگوی ناشی از ریاکاری اوست .

آثار. برگوی حدود شصت اثر در صرف و نحو، اخلاق و تصوف ، فقه ، عقاید، تفسیر و قرائت ، و حدیث دارد که بیشتر به عربی و چند تایی به ترکی است . مهمترین آنها از این قرار است :

1) العوامل یا العوامل الجدیدة ، رساله ای مختصر در نحو، به عربی ، که نخستین بار در استانبول (1234) به چاپ رسیده است و بر آن چندین شرح و حاشیه نگاشته اند ؛ 2) اظهارالاسرار ، اثری در نحو، به عربی که نخستین بار در استانبول (1219) چاپ شده است . این کتاب شروح و حواشی متعددی دارد که مشهورترین آنها نتایج الافکار ، مشهور به شرح آطه لی ، تألیف آطه لی شیخ مصطفی است ؛ 3) امعان الانظار ، شرحی است بر المقصود ، کتاب مشهور در صرف و نحو عربی . این شرح در 952 تألیف و نخستین بار در بولاق (1207) چاپ شده است ؛ 4) کفایة المبتدی (استانبول ، 1289، 1300، 1302، 1303)، کتابی است عربی در صرف . براین کتاب ، سلیمان سرّی شرحی به نام کفایة المنتهی فی شرح کفایة المبتدی (استانبول ، 1312) و احمد قوش آطه ای ، شرحی با عنوان عنایة المبتغی نوشته است ؛ 5) امتحان الاذکیاء (استانبول ، 1270، 1271، 1305، 1309، 1311) به عربی ، در نحو. این کتاب شرحی است بر لُبّالالباب فی علم الاِعراب قاضی بیضاوی که خود تلخیصی است از الکافیة ابن الحاجب المصری ؛ 6) شرح الامثلة . برخلاف عقیدة رایج که حاکی از ناشناخته بودن مؤلف آن است ، بروکلمان ، براساس نسخة موجود شرح الامثلة در واتیکان ، آن را شرحی بر الامثلة الفضلیّة می داند که برگوی نوشته است ؛ 7) الطریقة المحمدیة ، اثری بسیار مشهور دربارة اخلاق و تصوف ، به عربی ، که نخستین بار در استانبول (1260) چاپ شده است ؛ 8) جَلاءُالقلوب ، رساله ای در تصوف که در 7 ذیحجه 971 به پایان رسیده است ، و اسحاق بن حسن الزنجانی ( ضیاءالقلوب ) و عبدالسلام القیصری ( شفاءالقلوب ) برآن شرح نوشته اند؛ 9) وصیتنامه یا رسالة برگوی کتابی مختصر در فقه که نخستین بار در استانبول (1218) چاپ شده است . دیگر کتب برگوی در فقه و عقاید و تفسیر و قرائت و حدیث عبارت اند از : السیف الصارم فی عدم جواز وقف المنقول و الدراهم ؛ ایقاظ النائمین و افهام القاصرین ؛ انقاذالهالکین ؛ مُعد ِّ لُالصَّلات ؛ ذُخْرالمتأهلین والنّساء فی تعریف الاَطهار و الدّماء ؛ احوال اطفال المسلمین ؛ زیارت القبور ؛ تفسیر سورة البقره ؛ الدُّرالیتیم ؛ رسالة فی اصول الحدیث ؛ الاربعون ؛ کتاب الایمان والاستحسان .

حاجی خلیفه (1410، ج 2، ص 1074) و بروکلمان (ج 2، ص 586، > ذیل < ، ج 2، ص 657)، لغتنامه ای فارسی به ترکی ، به نام صحاح عجمیّة ، به برگوی نسبت داده اند که نهال آتسز، با استناد به نسخه ای از آن در کتابخانة اسمی خان سلطان (ش 424) که در صفحة آخر آن تاریخ 913، به عنوان سال تألیف یا استنساخ داده شده و شانزده سال پیش از تولد برگوی را نشان می دهد، خطا بودن این انتساب را مطرح کرده است . کتاب دیگری به نام روضات الجنات فی اصول الاعتقاد به برگوی نسبت داده شده که محمود اسعد افندی (صیدی شهری ) آن را به ترکی ترجمه و منتشر کرده است (استانبول 1305). این کتاب ، در واقع ، اثر حسن کافی آقحصاری ، از اهالی بوسنه ، است (برای آگاهی بیشتر دربارة برگوی و آثارش رجوع کنید به آتسز؛ بروکلمان ، ج 2، ص 583ـ586، > ذیل < ، ج 2، ص 654ـ658).


منابع :
(1) محمدبن پیرعلی برگوی ، شرح الاحادیث الاربعین ، استانبول 1304، ص 1ـ4؛
(2) همو، الطریقة المحمدیة ، استانبول 1307، ص 72، 75، 92، 182، 215ـ219؛
(3) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، ج 3، بیروت 1410/1990، ستون 2، 442؛
(4) همو، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، ج 6، بیروت 1410/ 1990، ستون 252؛
(5) ابراهیم پچوی ، تاریخ پچوی ، استانبول 1281ـ1283، ج 1، ص 467؛
(6) محمد ثریا، سجل عثمانی ، استانبول 1308ـ1315، ج 4، ص 121؛
(7) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، بیروت 1410/1990، ج 1، ستون 54، 117، 183ـ184، 214ـ 215، 592، 737، 822، ج 2، ستون 1017، 1111، 1246، 1500، 1546، 1737، 2022، 2036ـ2037؛
(8) همو، میزان الحق ، استانبول 1306، ص 121 و بعد؛
(9) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، قاهره 1373ـ1378/ 1957ـ1958، ج 6، ص 286ـ287؛
(10) شمس الدین سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/1889ـ1898، ج 2، ص 1284ـ1285؛
(11) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیة والمعربة ، قاهره 1346/1928، ج 1، ستون 610ـ611؛
(12) محمد جمال الدین شورباجی ، قائمه باوائل المطبوعات العربیة المحفوظه بدارالکتب ، قاهره 1383/1963، ص 27، 47، 83، 104، 153؛
(13) بروسه لی محمد طاهربک ، عثمانلی مولفلری ، استانبول 1333ـ1342، ج 1، ص 253ـ256؛
(14) محمدبن یحیی عطائی ، حدیقة الحقایق فی تکملة الشقایق ، استانبول 1268، ج 1، ص 179ـ181؛
(15) علی بن بالی ، العقدالمنظوم فی ذکر افاضل الروم ، کتابخانة نور عثمانیه ، ش 2838/3316، گ 161ـ163؛
(16) فهرس المطبوعات الترکیة العثمانیه ، قاهره 1982، ج 1، ص 51، 61، 84، 88 ـ89، 95، 107، 128، 260؛
(17) احمد افندی قوش آطه لی ، ترجمة اوراد برگویه ، کتابخانة سلیمانیه ، دوبوملوبابا، ش 449، گ 149 پ ؛
(18) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، دمشق 1376ـ1381/1957ـ1961، ج 9، ص 123ـ124؛
(19) عبدالغنی نابلسی ، الحدیقة الندیّة شرح الطریقة المحمدیة ، استانبول 1290، ج 1، ص 155؛


(20) Nihal Ats  z, I stanbul Kدtدphanelerine Gخre Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyas  , Istanbul 1966;
Mehmed

(21) Ali Ayn   , Tدrk Ahla  kµ  lar  , Istanbul 1939, I, 105;
(22) عmer Nasuhi Bilmen, Bدyدk Tefsir Tarihi , Istanbul 1973-1974,  , 650-651;
(23) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949,  , 582, Supplementband , 1937-1942, I, 645, 683, 742,  , 674;
(24) Sad  k Cihan, "Muhammed b. Pir Ali Birgivi ve Risa  le f   Usu  li'l- Had   s ' in Tercدmesi " , Ondokuz May  s غniversitesi I la  hiyat Fakدltesi Dergisi , 2, 1987, 55-76;
(25) El 2 . s.v. "Birgewi", (by Kasim Kufrevi);
(26) A.G. Ellis, Catalogue of the Arabic books in the British Museum , I, 408;
(27) Esat I leri, I mam-  Birgiv   , Izmir 1954,3;
(28) Abdدlkadir Karahan, I slہm. Tدrk Edebiyat  nda K  rk Hadis , Istanbul 1954, 77, 243, 260-264;
(29) Karatay, Arapµa Basmalar ,  , 434-437;
(30) H. Laoust, Les gouverneurs de Damas sous les Mamlu  ks et les premiers Ottomans , Damas 1952, 188;
(31) M. Seyfeddin عzege, Eski Harflerle Bas  lm   Tدrkµe Eserler Katalog § u , Istanbul 1971-1980, I, 121, 178,  , 663,  , 1341;
(32) C. Rieu, Catalogue of the Turkish Mss. in the British Museum , 6b f.;
(33) idem, Suppl. to the Cat. of the Arabic manuscripts in the British Museum, 979/980, 619;
(34) TDEA , s.v. "Birgiv ¦  (Birgili) Mehmed Efendi", (by Hasan Aksoy,);
(35) G. de Tassy, Exposition de la foi musulmane de Birkew  ¦ traduit du turc, paris 1822;
(36) Ahmet Turan Arslan, I mam Birgivi ve Arapµa Tedrisat  ndaki Yeri , Thesis (doctoral), Mد I lہhiyat Fakدltesi, 1981;
Emrullah Yدksel, Les idإes religieuses et politiques

(37) de Mehmed al-Birkew  ¦ (929-981/ 1523-1573) , Thesis, (doctoral), 1972.

(38) / تلخیص از قاسم کفرالی ( د. ا. ترک )؛


امرالله یوکسل ( د. ا. د. ترک ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1035
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست