responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1011

 

بَرَکات ، نام چهار تن از شریفان مکّه: 1) برکات اول ، برکات بن حسن بن عَجْلان ، از هفتمین نسلِ قَتادة بن ادریس * ، پایه گذار آخرین سلسلة شریفان (رجوع کنید به جزیرة العرب * ؛ مکّه * ). هنوز کودک بود که پدرش (حک :809ـ821) او را در حکمرانی ، که چند تن از عموزادگان بر سر آن منازعه داشتند، شریک خود کرد. در 821، پدر به سبب کهولت از کار کناره گرفت ، هر چند تا 829 حیات داشت . بَرْسْبای ، یکی از ممالیک مصر که زمام امور مکّه را به دست گرفته بود، برکات را در این سمت ابقا کرد و او، با وجود مخالفت برادران ، تا 845 حکمرانی کرد؛ سپس دیگر اعضای خاندان او را از حکومت برکنار کردند. اما در سالهای آخر عمر خود دوباره قدرت را به دست گرفت (851ـ859). در دوران حکمرانی برکات ، چَقْمَق سلطان مصر، «ناظر»ی بر حرمین شریفین گماشت و پادگانی مرکب از پنجاه سوار در مکّه مستقر کرد. در این روزگار، همزمان با افزایش تسلط مصریان بر دریای سرخ ، تجارتِ هندیان رونق گرفت و بر عدة حاجیانِ هندی نیز افزوده شد. برکات در 851 به قاهره سفر کرد. جانشین او فرزندش ، محمد، بود (حک :859ـ903).

2) برکات دوم ، برکات بن محمد، نوادة برکات اول ، از 878 تا 903 در حکمرانی با پدر شریک بود. از 903 به بعد، گرفتار منازعه با برادران خود هَزّاع و احمد جازان بود. در 908 وی را پای در بند به قاهره بردند و بدین سان راه منصب شریفی مکّه برای برادر دیگرش حُمَیضَه باز شد؛ اما در 910، برکات دوباره به مقام نخست منصوب شد و تا پایان عمر، یعنی 931، در این مقام ماند. از 910 تا 918 برادرش ، قایْتْبای و سپس فرزند خردسالش ، اَبُونُمَیّْ محمد دوم ، را در حکمرانی با خود شریک کرد. خطر تازه ای که از جانب پرتغالیها احساس می شد، قانْصُوه الغوری ، یکی از ممالیک مصر، را بر آن داشت تا حسین الکُردی را در رأس نیرویی نظامی مأمور دفاع از جِدّه کند. او نیز برج و بارویی بر گرد شهر استوار کرد. هنگامی که سلطان عثمانی سلیم یاوز در 923 به قاهره وارد شد، برکات ، ابونُمَیّ را (که در آن هنگام حدود دوازده سال داشت )، به خدمت او فرستاد. فاتح عثمانی نیز سازمان شریفان مکّه را، به همان صورت که بود، تنفیذ کرد. سلطان سلیم به دلایلی که بر ما پوشیده است ، از این فرصت برای ادای فریضة حج استفاده نکرد، ولی نخستین «مَحْمَلِ» عثمانیها در 923 به سوی مکّه روانه شد و نخستین محمولة گندم برای ساکنان مکّه نیز از طریق دریای سوئز به جده فرستاده شد. پس از برکات ، ابونمی شریف مکّه شد (حک : 931ـ974) و شریفان بعدی مکه همه از نسل اویند.

از نیمة اول قرن یازدهم تا قرن چهاردهم ، سه طایفه از نوادگان ابونمی دوم بر سر مقام شریفی مکّه با یکدیگر رقابت داشتند : ذَوُو زید، ذَوُو عبدالله ، ذَوُو برکات . نام ذوو برکات از برکات فرزند ابونمی گرفته شده بود، ( اما ) خود او هرگز به مقام شریفی مکّه نرسید.

3) برکات سوم ، برکات بن محمدبن ابراهیم ، نبیرة برکات بن نمی ، و نخستین کسی که از این طایفه مقام شریفی یافت و در 1082 بر تخت حکمرانی نشست . این کار به همت محمدبن سلیمانِ رُودانی ، از اهالی شمال افریقا، صورت گرفت که از یک سو با ذوو زید دشمنی می ورزید و از سوی دیگر،در شمار خواص صدراعظم عثمانی احمد کوپریلی بود.

در نخستین بخش حکمرانی برکات ، محمدبن سلیمان به اصلاحاتی بنیانی پرداخت تا، در قبال طبقة اعیان قدیم ، وضع بیگانگان ساکنِ مکّه و طبقات فقیر را بهبود بخشد؛ ولی با درگذشت کوپریلی در 1087، ستارة اقبال بانی این اصلاحات نیز افول کرد. برکات تا زمان مرگ ، یعنی 1093، در مقام شریفی باقی بود؛ سپس فرزندش ، سعید، به جای او نشست (حک : 1093ـ 1095(.

4) برکات چهارم ، برکات بن یحیی ، نوادة برکات سوم ، که حکمرانی او دو ماه بیشتر دوام نیاورد (1135ـ1136). او پس از کناره گیری پدر، از ذوو زید شکست خورد و ناچار همراه پدر به شام گریخت .

آخرین شریف از طایفة ذوو برکات ، عبداللّه بن حسین ، برادرزادة برکات چهارم بود که دورة حکمرانیش چندان طولانیتر از دورة حکمرانی عمویش نبود. او در 1184 به دست محمد ابوذهب * ، فرماندهی که حاکم مصر علی بیگ به حجاز فرستاده بود، به مقام شریفی رسید؛ اما پس از بازگشت ابوذهب ، نتوانست قدرت خود را حفظ کند. از آن پس مقام شریفی مکّه ابتدا در انحصار ذوو زید، و سپس ذوو عبدالله قرار گرفت .


منابع :
(1) احمد زینی دَحلان ، خلاصة الکلام ، قاهره 1305؛
(2) احمد سِباعی ، تاریخ مکّه ، قاهره 1372؛


(3) C. Snouck Hurgronje, Mekka , The Hague 1888-1889;
(4) F. Wدstenfeld, ed., Die Chroniken der Stadt Mekka , Gخttingen 1857-1861.

/ رنتس ( د. اسلام ) /



اسم الکتاب : دانشنامه جهان اسلام المؤلف : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 1011
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست