ولى در برابر اين سخن بايد گفت كه هيچ‌گونه دليلى در دست نيست كه منظور از عالمين در اين جا انسانهاى معاصر آدم بوده باشند، بلكه ممكن است مجموع جامعه انسانيت در تمام طول تاريخ بوده باشد و بنابراين معنى آيه چنين مى‌شود:

«خداوند از ميان تمام جامعه بشريت در طول تاريخ، انسانهايى را برگزيد كه نخستين آنها آدم و سپس نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران بود.» ازآنجا كه اين برگزيدگان هركدام در عصر و زمانى مى‌زيسته‌اند مى‌فهميم كه منظور از عالمين تمام جامعه انسانى در همه اعصار و قرون بوده است بنابراين لزومى ندارد كه معتقد باشيم در عصر آدم، انسانهاى زيادى وجود داشتند كه آدم از ميان آنها برگزيده شده باشد.

(ج 391/2.)

گناه آدم چه بود؟

روشن است آدم با آن مقامى كه خدا در آيات قرآن بيان فرموده، مقام والايى از نظر معرفت و تقوا داشته است، او نمايندۀ خدا در زمين بود، معلم فرشتگان بود و مسجود ملائكه بزرگ خدا شد. اين آدم با اين امتيازات مسلماً گناه نمى‌كند، بعلاوه مى‌دانيم او پيامبر بوده و هر پيامبرى معصوم است. پس آنچه از آدم سر زد چه بود؟ در اين جا سه تفسير وجود دارد كه مكمل يكديگرند:

1) آنچه آدم مرتكب شد «ترك اولى» و يا به عبارت ديگر «گناه نسبى» بود، نه «گناه مطلق». گناه مطلق گناهانى است كه از هركس سر زند گناه است و در خور مجازات (مانند شرك و كفر و ظلم و تجاوز) و گناه نسبى آن است كه گاه بعضى اعمال مباح و يا حتى مستحب در خور مقام افراد بزرگ نيست، آنها بايد از اين اعمال چشم بپوشند و به كار مهم‌تر پردازند، در غير اين صورت ترك اولى كرده‌اند، فى المثل نمازى را كه ما مى‌خوانيم قسمتى از آن با حضور قلب و قسمتى بى‌حضور قلب مى‌گذرد كه در خور شأن ماست، اين نماز هرگز