ج س س

تجسس: (حجرات/ 12.)[*]

از مادّۀ «جسّ‌» و در اصل به معنى «لمس كردن و دست ماليدن به چيزى براى شناختن آن» است. به همين مناسبت معنى «جستجوگرى» در آن افتاده است و كلمۀ «جاسوس» نيز از همين مادّه مشق شده است.

واژۀ «تحسّس» كه از مادّۀ «حسّ‌» گرفته شده نيز به همان معناست، ولى اولى اخصّ از «حسّ‌» است، زيرا «حسّ‌»، شناسايى از راه ادراك حسّى است و «جسّ‌» شناختن حال غير از راه حسّى است[**].

بعلاوه «تجسّس» معمولا در امور نامطلوب مى‌آيد، اما «تحسّس» غالبا در امر خير، چنان كه يعقوب به فرزندانش دستور مى‌دهد:يٰا بَنِيَّ اِذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ‌...

«اى فرزندان من! برويد و از (گم‌شدۀ من) يوسف و برادرش جستجو كنيد...» يوسف/ 87.

با توجه به آيۀ مورد بحث (حجرات/ 12) در حقيقت گمان بد، عاملى است براى جستجوگرى و جستجوگرى عاملى است براى كشف اسرار و رازهاى نهانى مردم، و اسلام هرگز اجازه نمى‌دهد كه رازهاى خصوصى آنها فاش شود.

و به تعبير ديگر، اسلام مى‌خواهد مردم در زندگى خصوصى خود از هر نظر در امنيّت باشند. بديهى است اگر اجازه داده شود هركس به جستجوگرى دربارۀ ديگران برخيزد حيثيت و ابروى مردم بر باد مى‌رود و جهنّمى به وجود مى‌آيد كه همه افراد اجتماع در آن

[*]يٰا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا اِجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ اَلظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ اَلظَّنِّ إِثْمٌ وَ لاٰ تَجَسَّسُوا وَ لاٰ يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً...«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از بسيارى از گمانها بپرهيزيد، چرا كه بعضى از گمانها گناه است و هرگز (در كار ديگران) تجسّس نكنيد و هيچ‌يك از شما ديگرى را غيبت نكند...» حجرات/ 12.

[**] مفردات، راغب، مادّه «جسّ‌»