و عدّه‌اى گفته‌اند واژه «بدع» در اين آيه، اسم فاعل است، يعنى من در آنچه مى‌گويم نخستين رسول نيستم.

و اما واژۀ «بدعت» به معنى آن است كه در مذهب، سخنى گفته شود و يا عملى انجام گيرد كه آن گفته و عمل بر روش و سيرۀ صاحب شريعت و كتاب و سنّت و در نتيجه به خير و صلاح دين نباشد. (ج 385/5، با استفاده از مآخذ مذكور در متن)

ب‌دل

تبديل و تحويل: (سورۀ فاطر، آيۀ 43.)[*]

قابل توجه اين كه در بعضى از آيات قرآن مجيد تنها سخن از عدم تبديل سنتهاى الهى آمده (احزاب/ 62.) و در بعضى ديگر سخن از عدم تحويل آنها (اسراء/ 77.) ولى در آيۀ مورد بحث هر دو را به صورت تأكيد پشت سر هم آورده، مى‌فرمايد: «نه براى سنت الهى تبديل مى‌يابى و نه تحويلى!» آيا اين هر دو يك معنى را مى‌رساند كه براى تأكيد بيان شده است و يا هركدام اشاره به معنى مستقلى است‌؟ با توجه به ريشۀ اين دو واژه ظاهر اين است كه به دو معنى مختلف اشاره مى‌كند:

«تبديل» آن است كه چيزى را بكلى عوض كنند، يعنى آن را بردارند و چيز ديگرى جانشين آن كنند، ولى «تحويل» آن است كه همان موجود را از نظر «كيفى» يا «كمى» دگرگون سازند.

به اين ترتيب سنتهاى الهى نه بكلى عوض مى‌شود و نه حتى كم و زياد و ضعيف و شديد مى‌شود، از جمله اين كه خداوند در مورد گناهان و جرايم مشابه، مجازاتهاى مشابهى ازهرجهت قائل مى‌شود، نه اين كه مجازاتى را براى گروهى قائل شود و گروهى ديگرى را معاف سازد و نه اين كه مجازات گروهى را كمتر و يا ضعيف‌تر كند و چنين است قانونى كه

[*]... فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاّٰ سُنَّتَ اَلْأَوَّلِينَ‌، فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اَللّٰهِ تَبْدِيلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اَللّٰهِ تَحْوِيلاً.«آيا آنها چيزى جز سنّت پيشينيان (و عذابهاى دردناك آنها) را انتظار دارند؟ هرگز براى سنت خدا تبديلى نخواهى يافت و هرگز براى سنّت الهى تغييرى نمى‌يابى» فاطر/ 43.