است.[1]قرآن می‌فرماید: «أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحابِ الْفِيلِ؛ أَ لَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ؛ و أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْراً أَبابِيلَ؛ تَرْمِيهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ؛ فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُول».[2]

تفسیر عبده ذیل سوره فوق بدین قرار است:

یک) نابودى اصحاب فیل و سپاه ابرهه به‌وسیله بیمارى حصبه و آبله بوده است. «ابابیل» حشرات کوچکى بودند که میکروب بیمارى حصبه و وبا را به سپاه ابرهه منتقل کرده و سبب شدند تا این گروه، در مدّت کوتاهى، گوشت بدنشان از شدّت بیمارى فروریزد.[3]

دو) خبرهای بسیاری حاکی از آن است که رهبر حبشه می‌خواست کعبه را خراب کند تا عرب بر گرد آن حج نکند. لشکریانش با فیل‌های زیادی به منطقه «مغمس» نزدیک مکه رسیدند. در آنجا در بین سربازان حبشی، بیماری آبله (به نقل از عکرمه و یعقوب بن عتبه) و حصبه شیوع یافت به فرمانده حبشی نیز رسید و گوشت بدنش قطعه‌قطعه و سینه‌اش شکاف برداشت و در منطقه صنعا مرد. این مقدار از حادثه مورد اتفاق و صحیح است.[4]

سه) این بیماری از سنگریزه‌های خشکی که از سوی گروه بزرگی از پرندگان بر لشکریان انداخته شد، ایجاد و تسری پیدا کرد. این سنگریزه‌ها از گل خشک و آلوده به میکروب برخی بیماری‌ها بودند که باد آن‌ها را به‌پای جانوران ریز (پشه یا مگس آلوده) چسباند و آنگاه با

[1] -ر.ک. عبد الله جوادی آملی، تفسیر سوره فیل، ۱۸/۱/۱۳۹۹ http://javadi.esra.ir/.

[2] - فیل ۱-۵. آيا نديدى كه پرودگارت باياران فيل چه كرد؟ آيا نيرنگشان را بى‌اثر نساخت؟ خداوند بر سر آنان پرندگانى را فوج فوج فرستاد. كه بر آنان سنگريزه‌هايى ازگل سفت پرتاب كردند. پس آنان را مثل كاه خورد شده قرار داد.

[3] - محمد عماره، الاعمال الکامله للشیخ محمد عبده، ج ۵، ص ۵۰۵، تفسیر سوره فیل .

[4] - همان .