محمد عبده در اواخر حکومت محمدعلی[1] زاده شد و در سن سیزده‌سالگی به‌اجبار پدرش به «جامع احمدی» در طنطا رفت که در آن زمان پس از «جامع الازهر» معتبرترین مرکز تعلیم معارف اسلامی در مصر به شمار می‌رفت.[2]

۲- کتاب‌ها و رساله‌های عبده

عبده معتقد بود برای مردم مصر، تربیت اخلاقی و آمادگی فکری بر مبارزه سیاسی مقدم است. وی به تدریس مباحث کلامی، منطق و تاریخ اسلام پرداخت. عبده هنگام تبعید در بیروت درس تفسیر داشت. رشید رضا درس‌های عبده که با عبارات ساده و روان بود را در مجله المنار منتشر می‌کرد و بعدها شکل مدوّن و جامع این تفسیر به المنار مشهور گشت. ترجمه رساله نیچریه «الرد علی الدهریین» سید جمال‌الدین از فارسی به عربی، شرح نهج‌البلاغه[3]، شرح مقامات بدیع‌الزمان همدانی و رساله در اصلاح تعلیم دین از کتاب‌هایی است که عبده در زمان

[1] - اقدامات محمدعلی پاشا در جهت حمایت از حقوق مردم باعث شد شیوخ الازهر او را و الی مصر اعلام کردند. شاکله سیاست‌های اصلاحی وی بر اساس الگوبرداری از غرب پی‌ریزی شد و فرآیند نوسازی درمصرآغاز گردید. ر.ک. ولی‌الله برزگر کلیشمی، زهرا خدایی قشلاق «محمدعلی پاشا، پیشگام نوسازی و نوگرایی در مصر و تلقی وی از مدرنیته»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام. دوره ۸، شماره ۱۵، ۱۳۹۳، ص ۶۳-۶۵.

[2] - حمید عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران چاپخانه سپهر، چاپ سوم ۱۳۶۳،ص ۱۱۵

[3] - به باور عبده سخن امام علی بن ابی‌طالب (ع) بلیغ‌ترین و شریف‌ترین سخنان بعد از کلام خدای تعالی و گفتار پیامبرش 6 است. نهج‌البلاغه، متن تصحیح‌شده عربی، همراه با شرح شیخ محمد عبده، ترجمه علی‌اصغر فقیعی، تهران انتشارات صبا، ۱۳۷۸، ص ۹۱