خانه‌هايتان بمانيد و بين خود را اصلاح كنيد. و پس از آن مى‌فرمايد: «براى توبه و بازگشت به خدا فرصت خواهيد داشت». اين جمله امام (ع): التّوبة من ورائكم معصيت كاران را توجّه مى‌دهد كه به توبه بازگردند و در ميدان معصيت قدم نگذارند و از پيروى شيطان دورى كنند. مقصود از اين كه، توبه پشت سر شماست، اين است كه هر گاه جاذبه‌هاى الهى قلب بنده‌اى را بربايد به گونه‌اى او را از معصيت دور مى‌كند كه از گناه اعراض كند و با تمام وجود به قبله حقيقى كه جايگاه ابراز ندامت است بازگردد، در اين صورت اطلاق توبه صحيح است. و با توجّه به اين معناى توبه، منظور از «وراء» وراى عقلى است، و وراى بدين معنى بهتر است از قول كسانى كه آن را به معناى پيش رو دانسته‌اند.

(4270- 4259)

فرموده است: و لا يحمد حامد الّا ربّه و لا يلم لائم الّا نفسه‌

در اين عبارت امام (ع) توجّه مى‌دهد كه سپاس و حمد شايسته خداست نه جز او و اين كه خدا منشأ هر نعمتى است. و بدان سبب سزاوار ستايش مى‌شود، كه در گذشته به اين حقيقت اشاره كرده‌ايم.

كلام امام (ع) همچنين اشاره دارد بر اين كه نفس را فقط هنگام انحراف از قبله حقيقى و پيروى از ابليس و پذيرش دعوت او بدون اختيار بايد ملامت كرد و به اين دو واقعيّت قرآن كريم اشاره فرموده است آنجا كه مى‌فرمايد: «ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ» [1].

بنا بر اين هر نيكى كه به بندگان برسد از جانب خداست و به همين دليل خداوند شايسته حمد و سپاس است و هر بدى كه به انسان برسد از جانب خود انسان است، و به همين دليل ملامت و سرزنش متوجّه خود اوست.

و امّا سخن سيّد رضى (رحمة اللّه عليه)

كه فرمود: انّ فى الكلام من مواقع‌