است و اين نهايت بندگى و فرمانبردارى را مى‌رساند. پس آن كه امر خدا را در اعمال حج اطاعت مى‌كند بدون آن كه فلسفه آن را بداند مخلصى است كه بر او علامت مخلصان آشكار است و معتقدى است كه تواضع او براى جلال و مرتبت پروردگار جهان روشن است. چون خداوند سبحان بر غيب و شهادت عالم است نمى‌توان گفت كه حج علامتى است كه خداوند به احوال بندگان خود از طاعت و معصيت آگاه مى‌شود. بنا بر اين معناى جمله و عبارت به جدا شدن نفوس كامل يعنى كسانى كه مطيع اوامر خدا هستند و خالصانه او را مى‌پرستند از ديگر نفوس باز مى‌گردد، زيرا اين عبادت از گرامى‌ترين چيزهايى است كه نفس انسانى به وسيله آن استعداد مى‌يابد و داراى كمال مى‌شود كه با آن استعداد و كمال از افراد نافرمان مشخص مى‌شود. با توضيح فوق روشن مى‌شود كه انجام حج نشانه‌اى است كه فرمانبرداران از نافرمانان جدا مى‌شوند.

(2134- 2127)

فرموده است: و اختار من خلقه سماعا ...

اين عبارت امام (ع) به حاجيانى اشاره دارد كه در آيه شريفه آمده است:

وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالًا وَ عَلى‌ كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ‌ [1].

در تاريخ آمده است ابراهيم (ع) چون از ساختن خانه كعبه فراغت يافت جبرائيل (ع) وارد شد و به ابراهيم (ع) امر كرد كه به مردم اعلان حج كند.

ابراهيم (ع) فرمود پروردگارا صداى من به جايى نمى‌رسد. خداوند به ابراهيم (ع) فرمود: اعلان حج با تو و رساندن پيام با ماست. حضرت ابراهيم (ع) بر بالاى مقام رفت. خداوند متعال مقام ابراهيم (ع) را چنان والا و اشرف قرار داد كه به مثابه كوههاى بلند قرار گرفت و آن گاه به راست و چپ، شرق و غرب رو كرده و ندا در داد اى مردم بر شما حج خانه خدا واجب شده است پروردگارتان را اجابت‌