به وجودي عقلاني ظهور كرده و كلام عقلي او باشد، و در عالم مثال نيز به وجودي مثالي نمودار گشته و كلام مثالي وي همشكل و نمونه الفاظ بشري منتها بدون پا درمياني ماده باشد، و در عالم ماده هم بروز كرده و همانند همان الفاظ مثالي منتها همراه با ماده، كلام مادي او شمرده شود و همه آنها در عين اينكه كلام فرشته يا انسان است كلام الله هم باشد. و توضيح بيشتر اين مطلب خواهد آمد.

و اما آنچه را هم بنابر نقل، فخررازي گفته است كه : " (انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون) [1] معناي غريب و ماوراء طبيعي ندارد; همين كه مسلمانان اهتمام به جمع آوري قرآن كرده اند و آن را ثبت در مصحف نمودند عين حفظ الهي است" سخن غريبي است ; هرچند از مثل فخر رازي، غريب نيست . زيرا استناد امور مادي به علل و شرائط مادي، منافي با استناد آنها به اسباب ماوراء طبيعي نيست، بلكه با توجه به اتصال رشته اسباب و مسببات و انتهاي آنها به مبادي فوقاني هستي بويژه با همت همگاني كه بر جمع قرآن شد، جز اين امكان ندارد. ولي لازمه اين امر هم اين نيست كه انزال امر مجرد مانند وحي تا طبقه زيرين هستي و عالم مادي امكان بيابد، بلكه همان گونه كه قبل از اين گفته شد و پس از اين هم به مناسبت تكرار مي‌شود، ظرف وحي، مرتبه ذات نفس مجرده است نه مرتبه فعل و كاركرد آن كه مادي و مرتبط با بدن است .

---