تجريد نفس از ماده و دور شدن از تعلقات مادي است، كه البته خود امري تشكيكي و به حسب نحوه پيدايش و سبب آن شدت و ضعف مي‌يابد; و به طور كلي اين ارتباط و در نتيجه ادراك متعاقب آن، به دو طريق اساسي ممكن است :

علوم كسبي و علوم كشفي

الف - گاهي انسان از روي اختيار و اراده و با انديشه و تفكر و به دست آوردن اجزاء ذاتي يا عوارض و يا علت يا دليل چيزي به آن پي مي‌برد; و اين روشي است كه اكثر انسانها در تحصيل علم و ادراك دارند. البته در اين صورت گرچه انسان با اراده و اختيار خود مي‌انديشد و فكر مي‌كند و در ذهن خود اجزاء و عوارض و مقدمات را پيدا و با آنها تعريف كرده يا قياس تشكيل مي‌دهد ولي فكر و انديشه، علت تامه و ايجادي براي دسترسي به مطلوب علمي نيست و تنها زمينه ساز و علت اعدادي براي رسيدن به مطلوب است ; اما پيدا شدن قهري علم و ادراك، به سبب مبادي غيبي كاملا عاري از ماده است و نهايتا به حق تعالي و عالم قدس كه كلا منزه از ماده است مستند مي‌باشد; همان طور كه حكيم سبزواري (ره) در منظومه منطق فرموده است :

تحقيق چنين اقتضاء مي‌كند كه تفكر و انديشه هاي ما براي نتايج علمي نه سبب توليدي و علت تامه و ايجادي است چنان كه معتزليان