انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است، بلكه در صورتي كه پس از تحقيق گمان به صبح داشته يا بنابراحتياط گمان به شب داشته يا شك داشته كه صبح شده يا نه و كاري كه روزه را باطل مي‌كند انجام داده و بعد معلوم شود صبح بوده قضاي آن روزه بر او واجب مي‌شود. ولي اگر بعد از تحقيق يقين كند كه صبح نشده و چيزي بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نيست .

4 - هرگاه به گفته كسي كه مي‌گويد صبح نشده كاري كه روزه را باطل مي‌كند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است، خواه گفته آن فرد براي او حجت باشد يا نه .

5 - هرگاه به گفته كسي كه مي‌گويد صبح شده يقين نكند يا خيال كند شوخي كرده و كاري كه روزه را باطل مي‌كند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است .

6 - هرگاه نابينا و مانند آن به گفته كسي كه مي‌گويد مغرب شده اطمينان كرده و افطار كند و بعد معلوم شود مغرب نبوده است .

7 - بنابراحتياط هرگاه در هواي صاف به علت تاريك شدن هوا يقين كند مغرب شده و افطار نمايد و پس از آن معلوم شود مغرب نبوده است، ولي اگر در هواي ابري با اطمينان به مغرب افطار كند و پس از آن معلوم شود مغرب نبوده قضالازم نيست .

8 - اگر به گفته دو عادل روزه خود را افطار كند يا به گفته كسي اطمينان پيدا كند مغرب شده و افطار نمايد ولي بعدمعلوم شود مغرب نشده است .

9 - هرگاه بي جهت يا براي خنك شدن مضمضه كند - يعني آب را در دهان بگرداند - و بي اختيار فرو رود، ولي اگرفراموش كند روزه است يا براي وضوي نماز واجب مضمضه كند و بي اختيار فرو رود قضا بر او واجب نيست .

10 - بنابراحتياط اگر چيز ديگري غير از آب را در دهان ببرد و بي اختيار فرو رود، يا آب را براي استنشاق در بيني نمايدو اتفاقا فرو رود.

11 - بنابراحتياط واجب هرگاه نمي توانسته مساله را ياد بگيرد يا اصلا متوجه مساله نبوده و يا يقين داشته فلان چيزروزه را باطل نمي كند و آن را انجام داده است .

12 - بنابراحتياط هرگاه با همسرش ملاعبه كند و بدون اينكه قصد و يا عادت داشته باشد بدون اختيار مني از او خارج شود.

مواردي كه قضا و كفاره هر دو واجب است

مساله 1547- در موارد زير علاوه بر قضا كفاره نيز بر انسان واجب مي‌شود:

1 - اگر از روي علم و آگاهي و عمد يكي از مبطلات روزه را انجام دهد، و همچنين بنابراحتياط