(و اذن في الناس بالحج يأتوك رجالا و علي كل ضامر يأتين من كل فج عميق)[1]; اينجا "رجال" جمع "راجل" به معناي پياده است نه اين كه جمع "رجل" باشد. بانگ بر آور بر مردم به حج كه مي‌آيند تو را پياده و بر هر شتري لاغر از هر دره ژرف .

خانه خدا را چه كسي ساخته است ؟

آن اندازه اي كه قرآن نقل مي‌كند اين است كه حضرت ابراهيم خانه خدا را ساخته است : (و اذ يرفع ابراهيم القواعد من البيت و اسماعيل)[2] به ياد آور آن وقتي كه ابراهيم (ع) و اسماعيل (ع) پايه هاي خانه خدا را بالا مي‌بردند.

از بعضي روايات استفاده مي‌شود كه اول قسمت از زمين كه خداوند خلق كرد همين محل خانه بوده است ; پس از آن، زمين از اين قسمت ظاهر شد;[3] قبلا در اين خطبه خوانديم كه حضرت فرمودند: خدا آب را خلق كرد و سپس باد شديدي را خلق نمود كه آن را به هم زد و در اثر آن كفهايي به وجود آمد كه منجمد شد و به شكل زمين كنوني در آمد. امكان دارد اولين قسمت زمين كه منجمد شد محل خانه خدا باشد.

و راجع به ساختمان كعبه در روايات آمده است كه اول اين خانه به دست حضرت آدم (ع) ساخته شد و بعد تا زمان حضرت ابراهيم (ع) از بين رفت، مجددا آن را حضرت ابراهيم (ع) ساخت، و بعد در اثر طوفان و حوادث خرابي پيدا كرد، "ثم بناه العمالقة" سپس عمالقه كه مرداني از قوم هود يا ديگري بودند آن را ساختند; باز به دنبال خرابي، قريش آن را ساختند تا زمان حجاج بن يوسف كه باز او

---