نزديك به حروف شنيده مى‌شود] در حالى كه در حكايت كردن مبهم است.

ممكن است گفته شود كه اين سخن خالصى است و ممكن است انسان به آن اعتماد كند و با تجربه و استعمال به آن برسد. و ما در زمان خود كسانى را مى‌بينيم كه از آنها اين گونه مسائل نقل مى‌شود و آنچه كه از حلاج نقل شده عجيب‌تر و غريب‌تر است.

و بعضى از علما راه و روش حيله‌ها را آموختند و هر كس مدتى روى حيله‌هاى آنها تفكر كند بر آن آگاهى مى‌يابد. و هر حيله‌هاى به دنبال وسيله و سببى به وجود مى‌آيد و ناقض عادت نيست.

رازهاى پنهان در برخى از اشيا

(1) محمّد بن زكريا از راه ديگرى وارد شده و گفته است: «گاهى در طبايع اشيا شگفتيهايى پيدا مى‌شود» و آهن ربا را ذكر كرده و اينكه چگونه آهن را جذب مى‌كند و سنگى به نام «باغض سركه»، وقتى درون ظرف سركه انداخته شود از درون آن مى‌پرد و در آن نمى‌افتد. و همچنين «سنگ زمرّد» كه چشم افعى را آب مى‌كند و «ماهى رعاده» كه هر وقت در طور صيادى بيفتد صياد را طور گرفته مى‌لرزاند.

مى‌گويد: ممكن است ادّعاكنندگان، از اين طبيعتهاى عجيب آورده‌اند مگر اينكه كسى ادّعا كند به تمام طبايع جوهرهاى اشياى عالم احاطه دارد كه اين هم امتناعش واضح و روشن است.

ابو اسحاق بن عياش گفته است: ابن راوندى در كتاب خود به نام «الزمرّد على من يحتج بصحّة النبوّة بالمعجزات» مى‌گويد: از كجا مى‌دانيد كه مردم از اين كار عاجز هستند؟ مگر تمام مردم را ديده‌ايد! يا به تمام توانائيها و حيله‌هاى آنان احاطه پيدا كرده‌ايد؟ اگر بگويند: آرى، دروغ گفته‌اند؛ زيرا شرق و غرب عالم را نگشته‌اند و تمام مردم را امتحان نكرده‌اند. آنگاه كارهاى آهن‌ربا و غيره را ذكر مى‌كند.