مراعات جانب آخرت ننمايد، و در قواعد و شرايطى كه موجب بقاى دولت و ثبات نعمت است اهمال نورزد، چون شكر نعمت و صبر در بليّت و حلم و مدارا بر خلق و جود و سخا و احسان و رأفت و عطوفت و تعظيم شرع و دين و اكرام علما و امثال آن. و حفظ وزير و رعايا و زيردستان را به آن شود كه دست تعدّى ظالمان از ايشان كوتاه گرداند، و عمّال بد نصب كند، و در عمارت و زراعت اطراف ملك اهتمام نمايد، و در تسهيل مؤنت خراجات و حقوق ديوانى و عوارض سلطانى اهتمام تمام نمايد، و از احوال رعايا و ظاهر و پنهان مملكت باخبر باشد كه ظلم و خلاف حساب و حقّ جارى نباشد. و حفظ عمّال و ارباب مناصب و اشغال به آن مى‌شود كه ده شرط، كه در اوّل فصول اين باب مذكور شد، نسبت به ايشان معمول دارد.

و حفظ امرا و حكّام به آن مى‌شود كه ايشان را بر حدود و مراتب خود ثابت دارد، و از تعدّى ايشان از حريم حدود وظايف و قواعد لازمه بر ايشان مانع باشد. و حفظ خزاين و اموال به آن مى‌شود كه در توفير مداخل سلطانى و تعمير ملك و رعيّت بكوشد، چه هرچند ملك و رعيّت معمور و آبادان باشند، وفور در اموال سلطانى خواهد بود، و فى الحقيقه رعيت خزينه سلطانند. و نيز سعى در اصلاح مخارج و تدبير و تقدير آن نمايد و اموال سلطانى را از آن محافظت كند كه ضايع نشود و متعدّيان و متغلّبان از ميان نبرند يا بى‌وجه پيش رعايا نسوزد يا امرا و عمّال و حكّام اطراف زيادتيها طلب كنند و از قانون مستمرّ و معمول به انواع طمعها و اراده‌ها تجاوز نمايند. و علم و دانايى وزرا به آن بود كه قوانين و مراسم امور بدانند و بر قواعد عقلى و شرعى و مجارى عرف و عادات مطّلع باشند، و در آداب خدمت ملوك و شرايط آن دانا باشند، و بر قواعد و قوانين حكمت عملى، بلكه حكمت نظرى نيز مطّلع باشند.

و خواجه نظام الملك طوسى در كتاب وصايا ذكر نموده كه بايد كه وزير را قدرت و استعداد آن باشد كه هر سخن كه در حضرت پادشاه از هر قسم و هر فنّ بگذرد، به قدر[1] در آن دخلى تواند كرد. و اگر در بعضى از سخنها، پادشاه يا ديگرى در مجلس به جانب او متوجه شود و استفسارى كند، عجز او ظاهر نشود؛ ليكن اين معنى لازم نيست، بلكه‌

[1] - مر:« قدرت».