باب هفتم: در بيان مراتب حكّام در شرف و فضيلت‌

شك نيست كه عقل و شرع شريف‌تر و فاضل‌ترند از ساير حكّام، باز ازين دو، عقل افضل و اعظم و اشرفست، هر گاه كامل باشد، چه به عقل توان شناخت، حقيقت هر يك از ايشان را به او تمييز توان كرد، بعضى را از بعض.

اگر عقل نبودى شرع نيز شناخته نشدى و در حقيقت عقل، شرعيست در درون آدمى، همچنانكه شرع، عقليست از برون او. و گرامى‌تر نعمتى كه حق- سبحانه و تعالى- كرامت فرموده بندگان را، عقل است، چرا كه اوست مايه زندگى و پايه بندگى، و ازوست فهم و دانش و به اوست حفظ و بينش، راه توحيد را به روشنائى او توان ديد و به درجات عاليه به هدايت او توان رسيد.

و بالجمله مبدأ همه خيرات و منشأ جميع كمالات، عقل است و بعد از عقل و شرع در شرافت و فضيلت طبع و عادتست، چه طبع و عادت تربيت بدن مى‌كند و عقل و شرع تربيت روح، و مخفى نيست كه بدن از براى خدمت روح آفريده شده، پس هر آينه عقل و شرع افضل خواهد بود از طبع و عادت.

و نسبت طبع به عادت، مثل نسبت شرع است به عقل، همانا عادت طبعيست از بيرون، همچنانكه عقل و شرع مدد يكديگر مى‌كنند، و از يكديگر قوت مى‌گيرند، تا هر يك به ديگرى كامل و تمام مى‌شود، همچنين طبع و عادت نيز مدد يكديگر مى‌كنند و از يكديگر قوت مى‌گيرند تا به حدى كه گوئى يك چيز مى‌شوند.