مقدمه‌

آدمى تا در قيد حيات است فانيست، ناچار است او را از فرمان برى پنج حاكم كه پروردگار عالم ايشانرا مقرر ساخته براى تربيت او، و موكل داشته بر تقويت او، و او را اختيار داده در پيروى هر كدام كه خواهد، ليكن از حكم مجموع بيرون نتواند رفت. اطاعت بعضى موجب صعود اوست بدرجات عاليه، و پيروى بعضى مقتضى سقوط اوست در دركات هاويه.

دو در باطن اوست يكى «عقل» دوم «طبع» و دو از برون، يكى «شرع» دوم «عرف»، و پنجم از برون آيد و در درون قرار گيرد و آن «عادت» است كه به تكرار و موانست حاصل شود، گاه يكى ازيشان حكمى كند بر خلاف حكم آن ديگر، و در اين هنگام، گاه باشد كه معلوم نباشد كه مصلحت در فرمانبرى كدام است، و فرمان بر را حيرتى رو دهد.

و گاه حكمى صادر شود كه معلوم نباشد كه صاحب آن حكم كدام است، و گاه فرمانبرى بعضى، ضرر رساند ليكن فرمانبر از حكم او بيرون شدن، نتواند، پس مضطر شود به پناه بردن به پروردگار كه احكم الحاكمين است تا دفع شر او نمايد.

بنابر اين مقدمات، هر كس را ناچار است از شناختن يكان يكان از اين‌