و كسى كه [در راه خدا] بكوشد فقط به سود خودش مى‌كوشد.

اين سه مرحله نخستين براى سالك دوره غلبه و تسلط بر نفس است و وظيفه او مراقبت و هدايت و بلكه گاهى جنگ با نفس مى‌باشد.

در اين مراحل بايد سينه را به سختى‌ها و زحمت‌ها و رنج‌هاى فراوان سپر ساخت، ولى به اين معنا بايد يقين داشت كه هيچ رنج و دردى بى‌سود و بدون مكافات نمى‌ماند.

در اين رنج‌ها و كوشش‌ها مقصود كشتن نفس نيست، بلكه رام كردن او و انداختن قوايش در مجراهاى جديد صالح سودمند و علوى است، به طورى كه همه هوس‌ها و حس‌ها با الهام گرفتن از وحى، خادم قلب پاك و اراده عقلى و الهى نفس ناطقه شوند.

4- نفس عاقله يا ملهمه‌

در اين مرحله قوه تعقل نشو و نماى كامل و با قوه اراده عقلى تجلى و ظهور مى‌كند.

در اين مرحله فقط عقل حكمفرما گشته و به وسيله اراده عقلى نيز احكام و اوامر عقل در همه شؤون زندگى جارى خواهد گشت:

[و نفس و ما سواها\* فألهمها فجورها و تقواها][1].

و به نفس و آن كه آن را درست و نيكو نمود،\* پس بزه‌كارى و پرهيزكارى‌اش را به او الهام كرد.

اين دوره را بنابر آيات گذشته از اين رو مرحله نفس ملهمه مى‌توان ناميد كه در نفس سالك، نخستين بار پرتو الهام ربانى نورپاش مى‌گردد.

[1] -شمس( 91): 7- 8.