[77] نان و پنير

(فارسى/ ادبيات) مثنوى اخلاقى است بر وزن مثنوى مولوى در حدود سيصد و نه بيت. بنابر خطبه‌اى كه در آغاز نسخه كاشف الغطاء آمده، اين رساله، تأليف محمّد رفيع بن محمّد مؤمن گيلانى است. در خطبه رساله مزبور، چنين آمده است: «اين خرده‌ريزه‌اى است كه از خوان افادت اخوان ريخته بود، فراهم آورده در سلك نظم منتظم ساخته در ردّ فقها و متكلّمان عامّى كه مذمّت حكمت حقّه نموده‌اند، اگرچه شيخنا بهاء الملّة و الدّين (قدّه) به حسب صورت با ايشان موافقت دارد، امّا به حسب معنى فى البين بعد المشرقين، كه غرض آنها ترويج مسائل كلاميه مبنيّه بر مسلّمات و مشهورات بين معتزله و اشعريه است و قصد حضرت شيخ اعلا شأن ترويج علم اهل ايقان است، اعنى اصحاب اسرار امير المؤمنين (ع) مثل سلمان و ابوذر و مقداد و كميل و رشيد هجرى و ميثم تمّار و بالجمله غرض شيخ ترجيح علم حالى است بر علم مقالى، چنانكه در شير و شكر و نان و حلوا فرموده. و اين مثنوى فقير كه ... به مثنوى نان و حلواى شيخ شده مسمّى شد به نان و پنير و مخاطب به آن، صاحب تهافت الفلاسفه و احزاب او است از فقيهان و متكلّمان اهل سنّت». الذريعه 28/ 24.

با توجه به اين عبارات و نبود نسخه خطّى از اين اثر كه انتساب آن را به شيخ بهايى تأييد كند، مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه نان و پنير از تأليفات محمّد رفيع بن محمّد مؤمن طگيلانى است كه با حذف مقدّمه منثور و برخى از اشعار كه در آن تصريح به نام سراينده اثر (محمّد رفيع بن محمّد مؤمن گيلانى) شده، اين رساله به نام شيخ بهايى معروف شده و بارها در ضمن ديوان و كليات شيخ بهايى به نام او به چاپ رسيده است.

آغاز/