[90] المخلاة

(عربى/ متفرقه) مجموعه‌اى مشتمل بر لطائف و ظرايف و اخبار و اشعار و مواعظ و محاسن و اخلاق است؛ آقا بزرگ چنين مى‌گويد «دو نسخه از المخلاة البهائية را شيخ علّامه نورى و شيخ عبد النبى نورى ديده‌اند. از بعضى از احفاد ثقه عبد الصمد شوشترى شنيدم كه نسخه‌اى از اين كتاب در كتابخانه آنها موجود بوده و سيد احمد مشهور به سيد آقا شوشترى كتاب را در آن كتابخانه ديده و مطالبى از آن را نقل كرده است. اكنون اين اثر در اختيار امير عبد الصمد شوشترى است». الذريعه 232/ 20. نسخه‌اى در كتابخانه گوهرشاد وجود دارد كه در ظهر آن شخصى چنين افزوده: «گويا المخلاة شيخ بهايى». فهرست‌نويس كتابخانه بر همين مبنا، كتاب را المخلاة ناميده است. با بررسى نسخه، آن را چنين يافتيم: مجموعه‌اى است مشتمل بر حكايات، فوائد، روايات و الغاز گوناگون، همچنين اشكال و دواير متعدّدى مربوط به علوم غريبه، جفر و طلسمات در آن وجود دارد. در برخى از صفحات اشعار و مطالبى از كشكول درج شده، امّا نامى از كشكول شيخ به ميان نيامده است. چنين به نظر مى‌رسد كه اين مجموعه بى‌ارتباط با آثار شيخ بهايى نيست ولى به‌طور دقيق نمى‌توان آن را المخلاة دانست.

در مصر كتابى با عنوان المخلاة از شيخ بهايى به چاپ رسيده، با قراينى چند مى‌توان انتساب آن را به شيخ بهايى مردود دانست:

الف) شيخ بهايى در مقدّمه كشكول به كتاب المخلاة و موضوع آن چنين اشاره مى‌كند: «و بعد فانّى لمّا فرغت من كتابى المسمّى بالمخلاة، الذى حوى من كل شى‌ء احسنه و احلاه، و هو كتاب فى عنفوان الشباب، قد لفقته و نسقته و أنفقت فيه ما رزقته، و ضمنته ما تشتهى الانفس و تلذّ الاعين من جواهر التفسير و زواهر التأويل و عيون الاخبار و محاسن الآثار و ...» (الكشكول، المقدّمه، ص 1، طبع الاعلمى). شيخ در جاى ديگر به نقل از كتاب المخلاة چنين مى‌گويد: «من كلام بعض الحكماء ارقص لقرد السوء فى زمانه، لهذا الكلام قصّة المشهورة أوردتها فى المخلاة ...» (همانجا، 173/ 2). افزون‌