قوله: وسع الاناء منه: ضمير در «منه» به «ماء» راجع است.

قوله: كالبئر: يعنى آبى كه در ته چاه است.

قوله: اكثر منه فى العلوّ: ضمير در «منه» به ماء عود مى‌كند.

قوله: و ينطبق مركز ثقلها: يعنى ثقل ارض.

قوله: و يلزمه: ضمير منصوبى به انطباق عود مى‌كند.

قوله: حركتها بتحرّك ثقيل عليها: ضمير در «حركتها» به ارض راجع بوده و ضمير در «عليها» نيز بارض عود مى‌كند.

متن: و لم يقم دليل على بطلان تحرّكها حركة وضعيّة بطيئة.

و التّضاريس لا يخرجها عن الكرويّة الحسّيّة كما لا يخرج الماء و الهواء اذ نسبة ارتفاع اعظم الجبال الى قطرها كنسبة سبع عرض شعيرة الى كرة قطرها ذراع.

و يتفرّع على كرويّتها صحّة كون يوم معين خميسا و جمعه و سبتا عند ثلاثة و هذه صورة كرة العالم. شكل (7)

ترجمه:

دليلى قائم نشده است كه حركت وضعيّه بطيئه زمين باطل است، و تضاريس و كنگره‌هائى كه در زمين يافت و مشاهده مى‌شود آنرا از كروى بودن حسّى خارج نكرده چنانچه آب و هوا نيز موجب اين معنا نشده‌اند، زيرا نسبت ارتفاع و بلندى بزرگترين كوهها در زمين بقطر و ضخامت آن مانند نسبت عرض هفت جو به كره‌اى است كه قطر و ضخامتش بمقدار يك ذراع باشد.

و بر كروى بودن زمين متفرّع مى‌شود اينكه يك روز معيّن صحيح است از نظر سه نفر و نسبت بآنها پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد.

شرح‌

قوله: و لم يقم دليل الخ: اين عبارت اشاره است به جواب از سئوال مقدّرى و تقرير آن چنين است.

سئوال‌

اهل رياضى و علماء علم طبيعى باتّفاق كلمه معتقدند زمين ساكن بوده و حركتى ندارد، و شاهد بر اين مدّعى كلام علّامه بيرجندى در شرح تذكره است وى‌