ترجمه:

فصل سوّم در معرفت به عروض نهرها و اعماق چاهها

امّا اوّل (معرفت بعروض انهار):

كنار نهر بايست و بجانب ديگرش از دو سوراخ عضده نظر كن سپس عضاده را بگردان تا مقدارى از زمين و كنار رودخانه را از آندو سوراخ به بينى در حاليكه اسطرلاب بجاى خودش قرار داشته و بهمان وضع اوّل مى‌باشد.

پس آنچه بين محلّ ايستادنت و آن مقدار از زمين كه ديده‌اى قرار دارد مساوى با عرض نهر مى‌باشد.

شرح‌ فصل سوّم در طرز بدست آوردن پهناى رودخانه‌ها و گودى چاهها است.

امّا براى بدست آوردن عرض رودخانه‌ها يك طريق در اينجا ذكر مى‌شود و آن اينستكه:

در كنار رودخانه مى‌ايستيم و اسطرلاب را طورى در جلو خويش قرار مى‌دهيم كه از روزنه‌هاى عضاده آن طرف رودخانه معلوم باشد بعد بدون اينكه اسطرلاب را از وضع خود خارج كنيم روى خود را بطرف ديگر مى‌گردانيم بطوريكه از روزنه‌ها نقطه ديگرى از زمين ديده شود سپس بين محلّ ايستادن و آن نقطه را اندازه‌گيرى مى‌كنيم مقدار آن با عرض رودخانه مساويست.

متن: و امّا الثّاني:

فانصب على البئر ما يكون بمنزلة قطر تدويره و الق ثقيلا مشرقا من منتصف القطر بعد إعلامه ليصل الى قعر البئر بطبعه.

ثمّ انظر المشرق من ثقبتى العضادة بحيث يمرّ الخطّ الشّعاعي مقاطعا للقطر اليه و اضرب ما بين العلامة و نقطة التّقاطع في قامتك و اقسم الحاصل على ما بين النّقطة و موقفك فالخارج عمق البئر.