فان ضعّف فنصّف او زاد فانقص او ضرب فاقسم او جذر فربّع او عكس فاعكس مبتدئا من آخر السّؤآل ليخرج الجواب.

ترجمه:

باب پنجم در بيان استخراج مجهولات از طريق عمل بالعكس‌

و گاهى نيز از آن به «تحليل» و «تعاكس» ياد مى‌كنند و آن عبارتست از عمل نمودن بعكس آنچه سائل در سؤال آورده لذا اگر او نام تضعيف برده مى‌بايد ما تنصيف كنيم و اگر زياد نموده بايد نقص و كسر كنيم و اگر ضرب نموده بايد تقسيم نمائيم و اگر اسم جذر برده بايد تربيع كنيم چنانچه اگر عكس اين عمليّات را نام برد ما نيز بايد عكس آنها را انجام دهيم.

لازم بيادآورى است كه بايد در مقام حلّ مسئله از آخر سؤال شروع كرده تا جواب بدست آيد.

شرح‌ باب پنجم مربوطست به بيان استخراج مجهولات عددى از طريق عمل بعكس.

و بآن عمل تحليل و تعاكس نيز گويند.

و كيفيّت آن باين طريق است كه نظر مى‌كنيم بسؤال آنچه را كه سائل پرسيده است عكس آن را عمل مى‌كنيم.

پس اگر سائل در سؤال عدد را تضعيف كرد ما نصف مى‌كنيم، اگر جمع نمود ما تفريق مى‌كنيم، اگر ضرب كرد ما تقسيم مى‌كنيم، اگر جذر گرفت ما مربّع مى‌كنيم يعنى در خودش ضرب مى‌نمائيم و اگر در سؤال عكس مذكورات را طرح كرد ما هم عكس عمليّات بالا را مرتكب مى‌شويم.

البتّه ناگفته نماند كه ما بايد از آخر سؤال شروع كرده و عمليّات را ادامه داده تا منتهى باوّل سؤال شويم.